Edem (otok)

 

Edem je izraz za prekomjerno nakupljanje tečnosti u tkivima i u prostorima između njih. Nastajanje edeme je u osnovi vezano za tri važna faktora

• kvalitet zida krvnog suda
• veličina hidrostatskog pritiska
• veličina kolidoonhotskog pritiska

Ukoliko je integritet krvnog suda sačuvan tada na izlazak tečnosti iz krvnih sudova uticaj ima uglavnom veličina hidrostatskog pritiska koja varira od 6.0kPa u arterijskom dijelu kapilare do 2.0kPa u venskom dijelu a tome se suprotstavlja stalna vrijednost koloidoonhotskog pritiska proteina krvne plazme od 3.7kPa.

Kada se oštetit integritet zida krvnog suda njegova funkcija selektivne propustljivosti je narušena i on postaje propustljiv za proteine koji odlaze iz krvi u tkivo i vuku vodu za sobom što uslovljava nastanak edema.

Pored toga edem u vezi sa proteinima može biti i kod raznih vrsta hipoproteinemija itd..

Na pojavu propustljivost krvnog suda utiču razni faktori od kojih možemo izdvojiti sljedeće:

• produžena hipoksija
• porast sadržaja medijatora upale
• poremećaj nervne regulacije
• prisustvo toksina, naročito bojnih otrova (fozgen, lujzit)

Takođe postoje i vanvaskularne promjene– to su promjene limfotoka:

• smetnja ulaska limfe u krv
• porast količine limfe zbog smanjenog sadržaja proteina u krvi (tečnost prelazi iz krvi u tkiva a odatle u krvne sudove) – dinamična limfna insuficijencija.

Poremećaji limfotoka mogu dovesti do posebne kliničke slike koju nazivamo elefantijaza

Djelovanje hidrostatskog pritiska

Ukoliko imamo porast hidrostatskog pritiska povećava se dio vaskularne mreže u kojoj se događa efuzija tečnosti na račun djela mreže u koji se vrši infuzija tečnosti. To se djelimično kompenzuje ubrzanim uvlačenjem u infuzionom dijelu kapilare ali kada se pređe određena granica dolazi do zastoja tekućine u tkivima i nastaje tzv stazni edem!

Oblici otoka (edema)

Djelimo ih prema etiologiji:

• srčani otoci
• bubrežni otoci
• jetreni otoci
• alergijski otoci
• toksični otoci

Srčani otoci

Smanjeno ispumapavanje krvi iz lijeve pretkomore usljed različitih faktora (bolest koronarki, oštećenja zalistaka, promjena krvnog suda usljed ateroskleroze) dovodi do prenošenja pritiska preko malog krvotoka na desno srce a odatle u venski sistem i dolazi do venske staze i srčane insuficijencije.

Odatle se proces nastajanja edema odvija u dva pravca:

1.) Venska staza dovodi do porasta pritiska u venskom dijelu kapilarne mreže. Zbog toga se povećava hidrostatski pritisak u venskom dijelu kapilare koji otežava vraćanje tekućine iz tkiva u cirkulaciju i nastaje edem.

2.) Drugi pravac ide preko arterija u kojima nastaje arterijska hipovolemija koja stimuliše sistem renin angiotenzin a ovaj stimulira sekreciju aldosterona a ovaj izaziva retenciju vode i soli u bubrezima.

Kasnije se usljed hipoksije javljaju još neke pojave koje favorizuju nastanak edema:

Povećanje propustljivosti krvnog suda. Hipoksija u tkivima zbog staze u krvnim sudovima. Ta hipoksija izaziva oštećenja krvnog suda i ovaj postane propustljiv za proteine.

Narušena sintetska funkcija jetre. Zbog hipoksije narušena je sintetska funkcija jetre koja je odgovorna za nastanak albumina – hipoproteinemija.

Narušena ekskretorna funkcija bubrega. Hipoksično oštećenje bubrega izaziva porast propustljivosti u epitelnim kanalićima i ono malo proteina što je ostalo odoše u mokraću.

Po prirodi srčani edemi su statički i lokalizuju se prvo na najnižim dijelovima tijela gdje je najveća venska staza – tj. u nogama. Pritiskom na otečeno mjesto nastaje impresija jer je tečnost lokalizovana u ekstracelularnom prostoru.

Jetreni otoci

Vezani su za cirozu jetre. Ciroza jetre je pojava zamjene plemenitih jetrenih ćelija hepatocita za vezivne ćelija.

Vezivo koje se nastani u jetri kasnije se kontrahira a kako se rasporedi i oko krvnih sudova ono ih stisne i izaziva povećanje pritiska u njima. Taj se pritisak prenosi u venu portae i portalni krvotok što izaziva izljevanje tečnosti u abdomen i nastanak ascitesa.

Smanjenje broja hepatocita smanjuje sintetsku sposobnost jetre i nastaje hipoproteinemija koja favorizuje nastanak edema.

Cjelokupno stanje pogoršava još i narušenost limfotoka (to se sreće i kod srčanog edema) a u poodmaklim fazama sreće se i porast sadržaja natrija u krvotoku zbog aktivacije sistema renin angiotenzin.

Alergijski edemi

Usljed alergijske reakcije dolazi do oslobađanja medijatora koji povećavaju propustljivost krvnih sudova.

Toksični edemi

Kod djelovanja hemikalija (soli teških metala,arsen, žučne kiseline), djelovanje bakterijskih toksina (difterični toksin), djelovanja životinjskih toksina (ujed pauka, škorpije, zmije) oštećuje se endotel krvnih sudova i povećava se propustljivost zbog čega nastaju edemi.

Lokalizacija najčešće zavisi od mjesta aplikacije

Značaj edema

Jedan je od klasičnih znakva povrede. Višestruko značenje:

• na mjestu edema ometa se promet materija
• opasna lokalizacija – kada se edem postavlja u tkivo koje nema prostora za širenje kao što je mozak on može dovesti do kompresije tkiva i oštećenja, a opet ako je vezano za mozak dovodi do smrti (najčešće zbog pritiska na disajne centre)
• njegova uloga u odbrambenoj funkciji organizma je u tome što ometa širenje materija koje su ga izazvale.