Definicija
Rak debelog crijeva jedna je od najčešćih zloćudnih bolesti među stanovništvom razvijenog svijeta i ujedno jedan od glavnih uzroka smrti sa zabrinjavajućim trendom porasta učestalosti. Podjednako se javlja u osoba oba spola, a većina oboljelih starija je od 65 godina.
Etiologija
Rak debelog crijeva nastaje u donjem dijelu probavnog sustava, a može se javiti u dijelu debelog crijeva koji se nalazi uz tanko crijevo (cekum), u glavnom dijelu debelog crijeva (kolon) ili u donjem dijelu debelog crijeva koji vodi do analnog otvora (rektum).
Dosadašnja saznanja ukazuju da u nastanku bolesti, pored genetske predispozicije važnu ulogu imaju faktori okoliša, odnosno životni stil i prehrambene navike pojedinca. Tako su visok sadržaj masnoća u hrani uz malo prehrambenih vlakana, niski sadržaj selena, heterociklički amini te produkti nastali djelovanjem enzima nekih crijevnih bakterija, prepoznati kao vjerojatni ili mogući rizični faktori u razvoju bolesti.
Epidemiologija
Kolorektalni karcinom spada među najučestalije karcinome savremenog čovjeka. U svetu se godišnje registruje više od milion novih slučajeva oboljelih od ovog raka, a samo u Evropi svake godine od njega umre oko 10.000 ljudi. Karcinom debelog crijeva je prvi ili drugi na listi učestalosti malignih tumora digestivnog trakta u zavisnosti od geografske sredine. Incidenca tumora debelog crijeva je visoka u našoj zemlji i približava se stopama incidence kolorektalnog karcinoma u Evropi i svijetu.
Klinička slika
Simptomi malignog tumora debelog crijeva, prije svega zavise od lokalizacije tumora, a mogu se ispoljiti kao krvarenje u stolici, neredovne stolice, istanjene stolice, sindrom rijetkih stolica, smjenjivanje zatvora i proliva, osjećaj nedovoljnog pražnjenja, nadutost trbuha i odsustvo vjetrova i stolice. Nekada prvi i jedini simptom može da bude pojava malaksalosti i zamora zbog slabokrvnosti, koja je poslijedica dugotrajnog svakodnevnog, skrivenog krvarenja koje ne mjenja boju stolice. Kao jedan od važnih problema u postavljanju dijagnoze, odnosno ranom otkrivanju tumora debelog crijeva navodi se postojanje krvi u stolici koja se tretira kao posljedica hemoroidalne bolesti, a većina ljekara opće prakse dijagnozu često postavlja i bez pregleda.
Dijagnoza
Od laboratorijskih analiza anemija može da bude jedini način ispoljavanja, posebno tumora cekuma. Sedimentacija je često normalna, a povišena alkalna fosfataza ukazuje na moguće metastaze u jetri.
Terapija
Liječenje treba prvenstveno da bude hirurško, po mogućstvu resekcijom u jednom aktu. To je moguće ako ne postoji opstrukcija ili ako se ona može razrješiti klizmama, uz primjenu antibiotika. Anemiju treba preoperativno korigovati transfuzijama. Hitne operacije, zbog opstrukcije, zahtjevaju dva do tri stadijuma (dekompresija, resekcija, anastomoza). Kolostomija dekomprimuje crijevo, olakšava simptome i može da se zatvori kasnije. Karcinom rektuma može da zahtjeva potpuno uklanjanje rektuma sa stalnom kolostomom.
Prevencija
Ishrana treba da bude bogata prirodnim vlaknima, što je neuporedivo bolje od zapadnjačke ishrane gdje su vlakna pridodata kao suplement. Preporučuje se uzimanje najmanje pet porcija svježeg voća (južno voće, jabuka, kruška, šljiva) i povrća dnevno. Najmanje jednom nedeljno treba uzimati brokoli i kupus. Preporučuje se smanjeno uzimanje crvenog mesa, najviše tri puta nedeljno i uzdržavanje od unosa iznutrica i suhomesnatih proizvoda. Preporučuje se često uzimanje ribe i živinskog mesa kao izvora bjelančevina životinjskog porjekla. Primarna prevencija podrazumjeva preporuku da se održava tijelesna masa tokom cijelog života u rasponu BMI (body mass index) od 18-25. Preporučuje se umjereno fizičko vježbanje najmanje tri puta nedeljno. Sekundarna prevencija karcinoma debelog crijeva predstavlja polipektomiju. Polipektomija benignih tumora debelog crijeva smanjuje rizik za nastanak karcinoma debelog crijeva za 76-90% od očekivanog.
