Kompjuterizovana tomografija slezene

Anatomija slezene

Slezena (lat.lien) je organ koji se nalazi u tijelima svih kralježnjaka. Kod čovjeka selena se nalazi u trbuhu, a služi za razgradnju oštečenih crvenih krvnih stanicai kao spremnik krvi. Smatra se da je slezena jedan od središta aktivnosti retikuloendotelnog sustava (dio imunološkog sistema).

Slezene je smještena u gornjem lijevom dijelu trbušne šupljine, iza želuca i odmah ispod ošita. Dimenzije organa su 125 × 75 × 50 mm , a težina prosječno 150 g.

Slezena je obavijena vezivnom čahurom. Od čahure u unutrašnjost, parenhim slezene odlaze vezivne pregrade (trabekule), koje sadrže krvne žile i živce. Unutar pregrada nalaze se okrugle nakupine limfnog tkiva koje se nazivaju bijela pulpa. Oko bijele pulpe je tkivo bogato krvlju koja se naziva crvena pulpa.

Histološki, bijela pulpa se sastoji od nakupina limfnog tkiva smještenih oko terminalnih ogranaka vena i arterija. Posebni sinusi slezene povezuju arterijske i venske dijelove krvotoka slezene. Sinusi su posebno građeni, tako da omogućuju prolaz samo savitljim (“zdravim i mladim”) stanicama. Sinusi su smješteni u crvenoj pulpi koja je građena od retikularnog tkiva. Uz retikularno tkivo koje se sastoji od retikularnih stanica i retikularnih vlakana (koja čine mrežu unutar crvene pulpe), u crvenoj pulpi nalaze se i druge stanice (nrp. makrofag, granulocit, eritrocit, plazma stanica).

Glavne uloge slezene mogu se općenito podijeliti na:

• stvaranje limfocita – u nakupinama limfnog tkiva stvaraju se limfociti koji u slezeni prelaze u krvotok
• razgradnja eritrocita – stari i oštečeni eritrociti se uglavnom uklanjaju u slezeni
• obrana organizama – slezena sadrži velik broj različitih stanica imunološko sistema.

Osnove kompjuterizovane tomografije

Historijat i razvoj CT-a

Iako se radiologija kao grana medicine svakodnevno sve više razvijala i postizala nova dostignuća i uspjehe, te uvodila i usavršavala nove metode i opremu, njen osnovni princip se nije bitno mijenjao. Već 1946. godine u Japanu naučnici su konstruisali rendgenski aparat za rotacionu tomografiju, koju su nazvali »rotografija«.

Princip rotografije je bio slijedeći: pacijent je ležao na stolu, rendgenska cijev je bila postavljena sa jedne strane pacijenta, a rendgenski film u kaseti sa druge strane pacijenta i paralelno su rotirali oko pacijenta praveći polukrug ili puni krug (od 0° za 230° ili 360°) za vrijeme ekspozicije. Princip rotografije je postao idejni osnov, nakon pojave kompjutera (računara), za kompjuteriziranu tomografiju (CT). Oldendorf je 1961. godine na osnovu svojih eksperimenata ukazao na mogućnost mjerenja apsorpcije u poprečnom presjeku tijela pomoću uskog snopa x – zraka, ali je to bilo veoma teško manuelno izračunati. Tek nakon pojave kompjutera, na ovim principima, a nakon četverogodišnjeg istraživanja engleski fizičar Godfrey Newbold Hounsfield, u saradnji sa američkim matematičarom Alan Mac Cormack-om i uz sugestije neuroradiologa J. Ambrose, konstruisao je 1971. godine prvi aparat za kompjuteriziranu tomografiju koji je proizveden u firmi EMI – Scanner. Prototip prvog CT – aparata bio je isključivo za glavu i montiran je u Morley Hospital u Atkinsonu 1971. godine. 1973 godine počinje klinička primjena CT-a i u junu iste godine na klinici Mayo montiran je CT – aparat. Prvi CT- aparat za kliničku upotrebu instaliran je 1973. godine. U proteklih 30 godina kompjuterizirana tomografija se razvijala takvom brzinom da je sada, i u srednje razvijenim zemljama, nezamisliva bolnička ustanova bez CT- aparata. Već skoro 20 godina postoje mobilni CT- aparati u autobusima za skeniranje na terenu, te mobilni CT- aparati za skeniranje teških pacijenata u bolesničkom krevetu. Godfrey Newbold Hounsfield i Alan Mac Cormack su 1979. godine za svoje otkriće dobili Nobelovu nagradu.

Kliničkom primjenom CT- a 1973. godine otpočela je era moderne radiologije koja je dovela do razvoja niza digitalnih tehnika. Naučnik Lendley je konstruisao aparat za kompjuteriziranu tomografiju cijelog tijela, čija proizvodnja počinje 1974. godine. Prvi CT – aparat za cijelo tijelo (whole body scanner) je montiran u North With Parc Hospital de Honoro u Middelex-u 1975. godine, a onda na klinici Cleaveland, te nakon toga na Institutu za radiologiju Mallinekradt i Mayo klinici. Prvi izvještaji iz ovih institucija bili su entuzijastični o ulozi CT-a u dijagnostici pankreasa, jetre i retroperitoneuma, ali su bili pesimistični za dijagnostiku torakalnih organa i digestivnog trakta zbog dugog vremena skeniranja. Kompjuterizirana tomografija je već tada davala neuporedivo bolje snimke sa mnogo boljim razlučivanjem nijansi, dakle sa daleko superiornijom kontrastnom rezolucijom u odnosu na klasičnu tomografiju. Tome je razlog skoro 100 puta veća osjetljivost detektora u CT- aparatu od rendgenskog filma, na kojem se grubo mogu diferencirati samo 4 strukture tkiva (kosti/kalcifikati, meka tkiva/tečnosti, mast, gasovi i plus sjene metala), a još veća je osjetljivost detektora u CT – aparatu od osjetljivosti fluorescentnog ekrana.

Princip rada CT aparata

Kod CT-a kao i kod ostalih digitalnih tehnika dobijena slika više nije posljedica direktnog dejstva X zraka na rentgenski film,kao kod klasičnih radioloških dijagnostičkih metoda. Kod digitalnih metoda ona je proizvod višestrukog detektovanja,mjerenja i izračunavanja digitalnih informacija. Sistem za prikupljanje podataka kod CT-a nalazi se u tzv. Gentriju koji predtavlja stativ CT aparata. U njemu su rentgenska cijev i detektori. Manje ili više oslabljeni ili apsorbovani snop X zraka koji su prošli kroz transvezalni presjek pacijenta izazivaju fluorescenciju detektora.Pod uticajem ove svijetlosti stvara se odgovarajući električni potencijal odnosno analogni strujni impuls.

U analogno digitalnom konverteru ovi impulsi se iz analognog oblika pretvaraju u digitalne informacije odnosno nizove brojeva.Ove digitalne informacije se prenose u kompjuterski sistem, gdje se vrši njihova obrada. Procesor slike ima zadatak da u najkraćem mogućem vremenu procesira odnosno rekonstruiše CT sliku.

Slika se procesira i ponovo konvertuje u D/A konverteru u analogne signale koji formiraju CT sliku na monitoru.CT slika se sastoji od mnogobrojnih individualnih elemenata slike tzv. „pixela“.Oni imaju vlastite karakteristike atenuacije,odnosbo Ct brojeve,od čega zavisi nijansa zatamnjenja od bijelog i crnog svakog pojedinog piksela.

Prema tome CT slika je matematička, sa ogromnim brojem informacija jer su detektori u stanju da registruju neznatne razlike u atenuaciji X zraka.Dakle ona se razlikuje od klasične radiografske slike sa oskudnim brojem informacija jer je RTG film nedovoljno osjetljiv da registruje neznatne razlike u atenuaciji X zraka.

CT pregled slezene

CT pregled je savremena, neinvazivna dijagnostička metoda koja istovremeno daje precizne podatke o patologiji slezene i omogućava uvid u stanje ostalih intraperitonealnih organa i retroperitonealnog prostora.

Priprema pacijenta prije pregleda nije potrebna, a sam pregled se izvodi nakon intravenskog ubrizgavanja jodnog kontrasta rastvorljivog u vodi.

Indikacije za pregled slezene su:

• trauma,
• splenomegalije,
• apscesi slezene,
• hematološka oboljenja,
• ciste i pseudociste slezene,
• polisplenija,
• tumori i druge rijeđe indikacije.

Traumatske lezije (prvenstveno nepenetrantne povrede abdomena) evaluiraju se prvenstveno CT pregledom zbog uvida u stanje parenhimatoznih organa i sadržaja peritonealne duplje.

Pouzdanost CT pregleda slezene kod traume je velika (skoro 100%), a lezije (supkapsularni i intraparenhimatozni hematomi, laceracije i rupture) jasno se diferenciraju.

Splenomegalije se procenjuju na osnovu strukture parenhima, zapremine slezene i uvidom u ostale organe, što doprinosi preciznosti etiološke dijagnostike.

Apscesi slezene se zahvaljujući ehotomografiji i CT pregledu značajno ranije dijagnostikuju. Lezije su najčešće prouzrokovane gram-negativnim bakterijama i tada imponuju kao solitarni apscesi, za razliku od lezija koje izazivaju gljivice (Candida, kod pacijenata na imunosupresivnoj terapiji) koji su po pravilu multipli.

Hematološka oboljenja, najčešće Hodgkinovi i non Hodgkinovi limfomi, mogu se CT pregledom dijagnostikovati i na osnovu uvida u veličinu i strukturu slezene, ostalih parenhimatoznih organa i retroperitonealnih žlijezda. CT pregled doprinosi određivanju stadijuma oboljenja, što je od značaja za planiranje terapije.

CT pregled se koristi u dijagnostici i drugih hematoloških oboljenja, kao što su srpasta anemija, hemosideroza, infarkt slezene u proceni hipertrofije akcesornog tkiva slezene posle splenektomije.

Ciste i pseudociste slezene se ovim pregledom jasno diferenciraju. Ciste se prikazuju kao ovalne zone male gustine. Posttraumatske i ehinokokne ciste karakteriše i djelimična kalcifikacija zidova. Pseudociste pankreasa nastale supkapsularnim prodorom pankreasnih enzima u toku pankreatitisa se jednostavno dijagnostikuju ovim pregledom koji omogućava i istovremeni prikaz stanja pankreasa, ostalih organa i stanja peritonealne duplje.

Polisplenija koja se ehotomografskim pregledom manifestuje samo kao nediferencirana tumorska masa CT pregledom se jasno diferencira zahvaljujući istovremenom prebojavanju kontrastom svih tkiva slezene.

Tumori slezine (primarni i sekundarni) izuzetna su rijetkost. CT pregledom se jasno prikazuju kao promjena strukture i parenhima slezene.