Endogeni opioidi

Neuropeptidi su raznovrsni proteini smješteni u CNS-u, a uloga im je neurotransmitera, učestvuju u modulaciji odgovora organizma na nepoznato. Neuroni uz neurotransmitere (acetilholin, noradrenalin itd.) sintetiziraju i izlučuju različite polipeptide-neuropeptidi.

Glavne porodice neuropeptida su:

• proopiomelanokortin (ACTH, β-lipotropin, γ-lipotropin, α-MSH, β-MSH, α-endorfin, β-endorfin, γ-endorfin),
• proenkefalin (met-enkefalin, leu-enkefalin),prodinorfin (dinorfin-A, dinorfin-B, α-neoendorfin, β-neoendorfin),
• tahikinini (supstanca P, supstanca K=neurokininA, neuromedin K =neurokinin B),
• crijevno-moždani peptidi (holecistokinin; CCK-33; CCK-8, neuropeptidi Y ;NPY, vazoaktivni intestinalni polipeptid-VIP, gastrin),
• hormoni hipotalamusa (kortikoliberin-CRF, melanoliberin-MRF, melanostatin-MIF, foliberin-FSH-RF, luliberin-LH-RF, tiroliberin-TRF, somatoliberin-GH-RF, somatostatin-SRIF, oksitocin-OXT, vazopresin-ADH=antidiuretski hormon),
• ostali neuropeptidi (neurotenzin, bombezin, galanin).

Neki od njih (supstanca P i enkefalini) učestvuju u modulaciji prijenosa osjetnih informacija (bol) i emocionalnih stanja, ili u reakcijama uzrokovanim stresom (npr. g-MSH, ACTH, b-endorfin).

Svojstva neuropeptida su:

• vrlo mala koncetracija,
• visoko afinitetno vezanje za receptore,
• vrlo velika potentnost,
• velika specifičnost,
• spora sinteza (in vitro),
• male do srednje velike molekule (2 do 100 C atoma).

Do sada je na različitim mjestima nervnog sistema otkriveno desetak supstanci sličnih opioidima. Sve ove supstance su razgradni produkti triju proteinskih molekula:

• proopiomelanokortina,
• proenkefalina, i
• prodinorfina.

Među važnije opioidne supstance pripadaju:

• beta-endorfini
• met-enkefalin
• leu-enkefalin
• dinorfini.

Enkefalini su sastavljeni od pet aminokiselina u lancu (pentapeptidi): tirozin, glicin (dvije molekule), fenilalanin, a na kraju lanca je metionin, pa govorimo o met-enkefalinu.

• leuenkefalin na kraju lanca ima izoleucin.
• neurotransmitori u sinapsama centralnog i PNS.
• u stražnjim stupovima kičmene moždine sprečavaju oslobađanje P-supstance i vežu se na njezine specifične receptore pa govorimo o presinaptičkoj inhibiciji

Dinorfini su polipeptidi, nastaju iz enkefalina, a prisutni su u istim područjima kao i enkefalini samo u znatno manjoj količini.

Endorfini su neuropeptidi u kojima se na osnovne aminokiseline enkefalinskog lanca nadovezuju druge aminokiseline (beta-endorfin gradi 31 aminokiselina, a ostali su endorfini (alfa, gama, delta) samo odlomci molekule beta-endorfina). Endogeni opioidi se vežu za iste receptore na površini stanica kao i morfin i njemu slični narkotici, odnosno vežu se za OR.