Rezistencija na antimikrobne lijekove

Antimikrobici su supstance koje stvaraju niži organizmi i to najčešće saprofitne bakterije iz zemlje ili gljivice. Danas je u upotrebi preko 70 različitih antimikrobika koji su odobreni za liječenje od strane Svjetske zdravstvene organizacije. Nekontrolisana i nekritična upotreba antimikrobika s vremenom dovodi do razvijanja otpornosti na ove lijekove i do razvoja rezistentnih sojeva bakterija, poremećaja normalne bakterijske flore, preosjetljivosti na lijekove i pojave toksičnih reakcija. Neracionalnoj potrošnji antimikrobika dodatno pridonosi i primjena u veterinarskoj medicini i prehrambenoj industriji gdje se antimikrobici koriste za poticanje prirasta težine stoke. Ispitivanja su pokazala da se u ovu svrhu koristi   40-50% proizvedenih antimikrobika u svijetu.

Da sa antimikrobicima treba biti oprezan govore i podaci prema kojima se zbog njihovog štetnog učinka, neželjenih efekata u vidu alergija, anafilaktičkog šoka, štetnog djelovanja na bubrege, jetru i organe za varenje između 5-10% bolesnika uputi na bolničko liječenje. Prirodna rezistencija podrazumijeva postojanje prirodnih mehanizama neke bakterije, koji onemogućavaju djelovanje antimikrobika. Najznačajniji su:

• Enzimi koji koji razaraju lijekove (β-laktamaza koja djeluje na penicilin G, hloramfenikol-acetiltransferaza koja razara molekulu hloramfenikola itd.)
• Promjena permeabilnosti
• Promjena u strukturi mjesta vezivanja lijeka
• Promjena metaboličkih puteva (bakterija može razviti alternativni metabolički put čime se zaobilazi onaj na koji lijek djeluje).
• Razvoj alternativnog enzima (bakterija može razviti alternativni enzim koji nije osjetljiv na djelovanje lijekova tako da može obaviti svoju metaboličku funkciju).

Stečena rezistencija se prenosi s bakterije na bakteriju, tako da antimikrobik gubi važnost kakvu je imao u momentu kada se tek pojavio na tržištu. Nekad se ta rezistencija stvara brzo, a nekad sporo, ovisno o tome kojom brzinom određeni soj bakterija uspijeva razviti zaštitne mehanizme. Razlikujemo dva oblika stečene rezistencije:

• genetska

1. hromozomska (javlja kao posljedica spontane mutacije na bakterijskim hromozomima)
2. ekstrahromozomska (prenosi se cirkularnim     DNK   molekulama – plazmidima koji mogu     biti slobodni u citoplazmi bakterija ili integrirani u bakterijske hromozome).

• negenetska koja podrazumijeva rezistenciju koja se javlja u slučaju mikroorganizama koji metabolički nisu aktivni. Međutim njihovo potomstvo može biti osjetljivo.

Genetska rezistencija se prenosi transdukcijom (bakterijski virus sa jedne bakterije na drugu prenosi plazmid-DNK koji se u njemu nalazi), transformacijom (ogoljena DNK prelazi sa prelazi sa jedne vrste stanice na drugu pri čemu mijenja njen genotip), konjugacijom (prenošenjem genetskog materijala sa jedne bakterije na drugu procesom oplodnje), i transpozicijom (premještanjem kratkih sekvenci DNK sa jednog plazmida u drugi).

Ukrštena rezistencija

• najčešće se javlja među hemijski srodnim lijekovima
• bakterije koje su rezistentne prema nekom antimikrobiku pokazuju rezistenciju prema drugim antimikrobicima slične hemijske strukture sa kojima nisu dolazile u kontakt.

Multipla rezistencija je rezistencija bakterija prema svim antimikrobicima. Posjeduju je neki sojevi stafilokoka i enterokoka. Brojne studije i analize govore da je rezistencija bakterija na antimikrobike različita u pojedinim dijelovima svijeta, u različitim dijelovima jedne zemlje pa čak i na pojedinim odjelima jedne bolnice. Zbog toga je u svrhu racionalizacije primjene antimikrobika, potrebno poznavati lokalne rezistencije pojedinih bakterijskih vrsta.

U Evropi je rezistencija viša u ranijoj dječjoj dobi (djeca mlađa od 10 godina imaju rezistenciju na klaritromicin 19% prema 9% rezistentnih sojeva izoliranih u ostalim dobnim skupinama). Rezistencija H. pylori na metronidazol iznosi od 7 do 49% u evropskim zemljama i viša je za oko 25% u izolata od žena, što se objašnjava češćom upotrebom metronidazola u žena zbog ginekoloških infekcija. Rezistencija na metronidazol je posebno visoka (do 90%) u zemljama u razvoju.

2001. godine provedena je studija analize potrošnje  antimikrobika od strane Evropske komisije (ESAC). U istraživanju je učestvovala 31 zemlja. Najveća potrošnja cefalosporina zabilježena u Grčkoj. U Francuskoj su cefalosporini više primjenjivani u liječenju infekcija respiratornog trakta i pored toga što ne postoje preporuke za primjenu cefalosporina za ovu indikaciju. Analiza potrošnje kinolona je pokazala da je najveća potrošnja bila u Portugalu, a najmanja u Danskoj.