Bronhijalna astma

Definicija

Astma je hronična opstruktivna zapaljenska bolest disajnih puteva koja uzrokuje probleme pri disanju. Karakterišu je jak imunološki odgovor i hronična upala traheobronhijalnog stabla. Bolest se kod osjetljivih osoba manifestuje otežanim disanjem, zviždanjem u grudima (vizing) i kašljem, udruženim s opstrukcijom u disajnim putevima, često reverzibilnom, spontano ili uslijed terapije. Bolest se karakteriše pojačanom reaktivnošću bronhija na različite nadražaje. Javlja se u epizodama, tj. akutna pogoršanja bolesti izmjenjuju se periodima u kojima nema simptoma astme. Do napada dolazi pri pogoršanju upale, obično jer je u neposrednoj okolini prisutan neki provokativni faktor astme.

Etiologija

Naslijeđe može igrati određenu ulogu u nastanku astme, ali postojanje astme u porodici ne znači da ćete definitivno i vi ili vaše djete oboljeti od astme. Naslijeđuje se sklonost prema bolesti, a ne sama bolest. Astma se često prvi put javlja u djetinjstvu, češće kod dječaka nego djevojčica. Atopija i alergije u porodici najveći su faktori rizika za razvoj te bolesti kod djece. Atopija je genetska sklonost imunog sistema da proizvodi antitijela na uobičajene alergene što dovodi do simptoma alergije. Atopijski dermatitis (ekcem) i alergijski rinitis mogu služiti kao ključni pokazatelji rizika razvoja astme kod odojčadi i male djece.

Nisu svi oblici astme alergijski niti sve alergije dovode do astme. Alergijski uzročnici najčešće pripadaju grupi inhalacionih alergena (kućna prašina, grinje, perje, životinjske dlake, buđ, različiti poleni). Pri dolasku u dodir s prethodno senzibilisanim organizmom, izazivaju simptome astme. Smatra se da je za nastanak bolesti kod jedne trećine oboljelih odgovoran imunološki mehanizam.

Poznato je da neke vrste lijekova izazivaju akutni napad astme. To su acetilsalicilna kiselina, beta-adrenergijski antagonisti, nesteroidni antiinflamatorni lijekovi, tartarazin (sredstvo za bojenje prehrambenih proizvoda) i drugi. Porast atmosferskog zagadenja i loši klimatski uslovi pogoršavaju astmu. Dobro je poznat takav efekat duhanskog dima, ozona, azot-dioksida i sumpor-dioksida (u velikim koncentracijama). Profesionalni faktori koji izazivaju astmu su brojni. Sreću se u različitim proizvodnim procesima i granama, kao što su obrada metala (hrom, nikl, platina), drveta, biljnih prerađevina, plastičnih masa i životinjskih produkata. Infekcija u disajnom sistemu najčešće uzrokuje akutno pogoršanje astme.

Mikrobiološki uzročnici su različiti: kod djece se nalazi respiratorni sinicijalni virus i virus parainfluence, dok kod odraslih dominira virus influence i rinovirus. Mehanizmi putem kojih virusi provociraju astmu nisu poznati, ali se vjerovatno dešavaju inflamacijske promjene u sluzokozi disajnih puteva, koje dovode do pada odbrambenih sposobnosti i veće osjetljivosti na egzogene (spoljašnje) faktore. U toku fizičkog naprezanja povećava se minutna ventilacija pluća tako da u donje disajne puteve dospjeva veća količina nezagrijanog vazduha. Istovremeno mijenja se sadržaj tečnosti u epitelnim ćelijama sluznice. Dva fizička faktora, hladnoća i promjena osmolarnosti, djeluju na iritantne završetke nerva vagusa i pokreću napad astme. Astma izazvana naporom dešava se najčešće u toku trčanja, a znatno rijeđe pri plivanju.

Klinička slika

Astma se manifestuje nedostatkom vazduha (dispneja), zviždanjem u grudima (vizing) i kašljem. Ova tri simptoma su obično udružena. Gušenje se javlja u vidu napada (paroksizmi dispneje) između kojih su faze remisije. Intenzitet napada, njihova učestalost i trajanje su varijabini. Za vrijeme napada bolesnik diše ubrzano, čuje se vizing, preznojen je i uplašen. Zauzima sjedeći položaj i oslanja se na ispružene ruke, da bi fiksirao mišiće ramenog pojasa, što omogućava upotrebu pomoćne disajne muskulature. Kraj napada je često obilježen kašljem s iskašljavanjem guste sluzi. Astma se obično pogoršava noću, a napadi se javljaju između 2 i 4 sata ujutro. Najteži klinički oblik astme jeste akutni teški napad (status asthmaticus) u kome je bolesnik životno ugrožen.

Dijagnoza

Dijagnoza astme postavlja se na osnovu anamnestičkih podataka, fizikalnog pregleda i ispitivanja funkcije pluća.

Liječenje

Cilj liječenja astme jeste uklanjanje simptoma i uspostavljanje normalne ili što je moguće bolje funkcije pluća, kao i smanjenje rizika od pojave teških napada. Uz to, liječenje treba da redukuje broj i težinu napada i omogući bolesniku normalan život, uključujući i sportske aktivnosti. Ispunjenje navedenih ciljeva treba obezbjediti uz minimalne sporedne efekte terapije. Oblik i težina opstrukcije ključni su parametri pri donošenju odluke o liječenju astme.

Određivanje težine bolesti bazira se na kombinaciji kliničkih kriterijuma i praćenju objektivnih pokazatelja opstrukcije. Kada su poznati uzroci astme, izbjegavanje alergena ubraja se u osnovne mjere zbrinjavanja astme. Ovaj postupak je od posebnog značaja u profesionalnoj astmi. U medikamentnom liječenju astme postoji nekoliko grupa lijekova koji se najčešće koriste: sredstva za prevenciju opstrukcije (antiinflamatorni lijekovi) i za otklanjanje opstrukcije (bronhodilatatori). Prema savremenim stavovima, astma je inflamatorna (zapaljenska) bolest i u liječenju se potencira rano uvođenje antiitnflamatorne terapije. Ova strategija liječenja zasnovana je na utvrđenoj ulozi inflamacije u pojavi hiperreaktivnosti i kliničkih manifestacija astme.

Prihvata se stepenasti pristup u terapiji astme, s promjenom stepena zavisno od postignutih rezultata. Da bi se primjenio navedeni stav, neophdna je procjena težine bolesti na osnovu kliničkih i funkcijskih kriterijuma. Terapija i težina bolesti stavljaju se u međusobnu relaciju i usklađuju u zavisnosti od postignutog, tj. od uspjeha u kontrolisanju bolesti.

Prevencija

Astma se može spriječiti. Kod djece u čijim je porodicama zabilježena astma ili atopija, početni razvoj astme se može spriječiti izbjegavanjem izloženosti pasivnom pušenju i kućnoj prašini, alergenima u hrani, alergenima koji potiču od mačaka ili drugih životinja, grinju, polenu. Savremena terapija astme pomaže bolesnicima da spriječe većinu napada, riješe se problematičnih noćnih i dnevnih simptoma i ostanu fizički aktivni.

Da bi se postigla kontrola astme, potrebno je:

• odabrati odgovarajuće lijekove i individualno ih dozirati;
• usvojiti dugoročni pristup liječenja astme;
• liječiti akutne napade astme;
• identifikovati i izbjegavati faktore koji pogoršavaju astmu;