Rh inkopatibilija

Landsteiner i Wiener su 1940. godine otkrili u eritrocitima čovjeka do tada nepoznatu materiju sa antigenim svojstvima, koju su nazvali Rh faktor. Ova materija nazvana je rezus faktor zbog toga što je, pored ljudi, nađena kao stalni sastojak u krvi majmuna Maccacus Rhezus. Rezus faktor nemaju svi ljudi. Kod Evropljana ga ima u eritrocitima u 85%, kod američkih crnaca u 92%; kod Kineza i drugih azijskih naroda u 99%. Najmanje Rh-pozitivninih ima među Baskima (67%). Osobe koje u svojim eritrocitima imaju Rh faktor nazivaju se Rh-pozitivne, a one koje ga nemaju Rh-negativne.

Rh faktor je jedan od antigena (aglutinogena) Rh sistema krvnih grupa: C, c; D, d; E, e. Ovi antigeni su determinisani odgovarajućim genima. Svaki od ovih aglutinogena (sem d) mogu da se ponašaju antigenski, tj. oni mogu da pod odgovarajućim uslovima izazivaju stvaranje antitela. Od svakog roditelja se naslijedi po jedan Kromosom, koji sadrži 3 gena:
D ili d D ili d
C ili c C ili c
E ili e E ili e

Ako se u eritrocitima čovjeka nađe makar jedan od tri antigena obilježenih velikim C, D ili E, onda je taj čovjek Rh pozitivan. Kod najvećeg broja Rh pozitivnih ljudi u oko 95% u eritrocitima se nalazi antigen D. Ovaj D Rh antigen u stvari je ne samo najčešći već i sa najjačim antigenim svojstvima, te su Rh pozitivne osobe praktično nosioci oni koji imaju D antigen.
Da bi jedna osoba bila Rh negativna ne smije ni od jednog roditelja da naslijedi ni jedan od tri antigena koji se obilježavaju velikim slovima. Prema tome, Rh status kod takve osobe biće obilježen sa c, d, e, c, d e. Ako se dakle, od oba roditelja naslijede hromosomi samo sa po tri slaba antigena obilježena malim slovima, onda je osoba Rh negativna. C i E Rh antigeni veoma su slabi, te se nosioci ovih antigena ponašaju praktično kao Rh negativne osobe.

Izoimunizacija je stvaranje antitjela u krvi protiv izvjesnih antigena koja jedinka ne posjeduje a koji postoje kod nekih drugih jedinki iste vrste.

Izoimunizacija Rh- osoba može nastati ako im se i.m. ili i.v. unesu eritrociti Rh+ osoba, što se obično dešava kod transfuzije Rh+ krvi.
Osim toga, izoimunizacija može nastati i kod Rh- žena u trudnoći ako je plod Rh+. U toku trudnoće kroz zdravu posteljicu samo rijetki eritrociti ploda prelaze u krvotok majke i ne izazivaju izoimunizaciju, jer se odbrambeni sistem trudnice od njih lahko odbrani. Tek u porođaju ili odmaklijem abortusu eritrociti ploda masovno prelaze u krvotok majke, te nastaje izoimunizacija.

Rh- žena obično bez teškoća iznese prvu trudnoću, izoimunizacija nastaje tek na porodu i pojava i porast titra antitjela obično se zapaža tek u babinjama. Desi li se da je u jednoj od narednih trudnoća nastane Rh+ plod, onda Rh antitela majke prelaze u njegov krvotok i dovode do aglutinacije i hemolize njegovih eritrocita.

Na taj način može da nastane hemolitička bolest ploda ili, fetalna eritroblastoza, koja se obično javlja pred kraj trudnoće i ispoljava se u tri klinička oblika:

Hemolitička anemija – Plod u materici postaje anemičan te se njegovi hematopoetični organi, prije svega jetra, slezina i koštana srž nalaze u stanju hiperfunkcije. Zbog toga se procenat eritroblasta u krvotoku ploda povisuje i nastaje hepatosplenomegalija sa značajnim uvećanjem i deformisanjem trbuha.

Ikterus gravis – U slučajevima veoma izražene hemolize, pored anemije, već intrauterino mogu se javiti na plodu i znaci žutice, koji se ispoljavaju vrlo brzo posle porođaja.

Hydrops foetus univiersalis -U najtežim oblicima bolesti, pored hepatosplenomegalije, javlja se izražen otok i ostalih organa i djelova tjela ploda što uzrokuje univerzalni otok ploda (hvdrops foetus universalis), odnosno njegovu intrauterinu smrt.

Ako plod nije intrauterino uginuo, no se rodi živ, ali oštećen, onda će se znaci bolesti uskoro pojaviti. Ako se plod rodi živ, bez većih oštećenja, i ako su nastupile promjene u smislu aglutinacije eritrocita, hemolize i teške žutice, i te se promjene na vrijeme primjete, ne treba oklijevati sa parcijalnom zamjenom krvi u prvim časovima njegovog života. Ta tzv. eksangvinotransfuzija, na vrijeme izvršena, obično dovodi do potpunog izlječenja novorođenčeta.

Da bi se spriječila intrauterina smrt ploda i pomoglo novorođenčetu, nužna je
kontrola titra Rh antitela majki tokom cijele a naročito pred kraj trudnoće,
Uzimanje krvi iz pupčanika odmah po rođenju djeteta i kontrola Kumbsovog testa.

Veliku pomoć u otkrivanju intrauterinog stanja ploda i prognoze ishoda trudnoće pružaju:
Amnioskopija – kontroliše izgled plodove vode, njena boja, gustina i zamućenost, što zavisi od prisustva mekonijuma u njoj,
Spektrofotometrijski pregled plodove vode dobijene amniocentezom, odnosno određivanje količine bilirubina u njoj.

Kao što je već rečeno, najčešće se u krvi majke sreću antiRh, antiD antitjela. Rh antitjela mogu da se jave u dva oblika. Jedna od njih aglutinišu eritrocite u slanom fiziološkom rastvoru i nazivaju se kompletna antitela, a sama aglutinacija slana aglutinacija.
Druga ne aglutinišu eritrocite u slanom rastvoru već u albuminu. Ova antitjela se nazivaju nekompletna ili blokirajuća, a sama aglutinacija albuminska. Prisustvo blokirajućih antitjela u krvi trudnice ozbiljan su prognostički znak, jer se ona javljaju kasnije u odmaklom procesu. Prema tome, i vjerovatnoća da će plod biti jače oštećen je znatno veća.

U slučaju evidentnog porasta titra antitjela i promjena u plodovoj vodi, koje ukazuju da plod pati i da može nastati njegova intrauterina smrt, preporučuje se provokacija i dovršenje porođaja između 36. i 40. sedmice trudnoće, prvenstveno i po mogućnosti indukcijom vaginalnog porođaja. Preventivno korištenje carskog reza treba izbjegavati, jer se majka izlaže velikoj traumi, a dobijena novorođenčad mogu već intrauterino biti znatno oštećena.
PROFILAKSA RH SENZIBILIZACIJE

Zapaženo je, da se postižu veoma dobri rezultati u suzbijanju nastajanja izoimunizacije, ako se još nesenzibilisanim majkama daju hiperimuni gamaglobulini. AntiRh gamaglobulini daju se Rh negativnim porodiljama odmah, a najkasnije do 72 sata po rađanju Rh + novorođenčadi ili neposredno po abortusu, prije nego što se u njihovoj krvi mogu naći Rh antitjela. Kasnije davanje gamaglobulina, odnosno davanje kad su već stvorena Rh antitjela, nema nikakav smisao ni opravdanje.