Osjetljivost tumorskih ćelija na zračenje

Odlučujuće za uspjeh terapije zračenjem je osjetljivost tumora na zračenje. Pri tome prokrvljenost tumora igra važnu ulogu. Što je bolja prokrvljenost i što je viša opskrbljenost kisikom, to osjetljivije reagira tumor na zračenje. Na temelju takvih okolnosti kod nekih tumora je terapija zračenjem jedina terapija koja se može koristiti, npr. rak testisa i tumori kože.
S druge strane to znači, da su tumori prostate, vezivnog i zaštitnog tkiva posebno neosjetljivi na zrake. Terapija zračenjem ima svoj značaj u ublažavanju bolova, npr. kod metastaza kostiju i kod tumora koji pritišću na živce ili korijen živaca.

Ćelije koje su jako aktivne i nalaze se u neprestanom rastu osjetljivije su nego one koje su inaktivne. Na ovoj činjenici se zasniva čitava radioterapija malignih tumora. Rast, a samim tim i diobe ćelija kod malignih tumora su mnogo brži nego kod zdravih tkiva. Tumorskim dozama, koje normalne ćelije još uvijek tolerišu, u stanju smo da uništimo maligne ćelije.

Većina tumora može biti uništena zračenjem a da se pri tome sačuva zdravo okolno tkivo. Ukoliko je tumor građen od ćelija koje su manje osjetljive od ćellja normalnog tkiva, tada takvi tumori ne mogu biti uspješno liječeni radioterapijom.

TUMORI KOJI DOLAZE U OBZIR ZA ZRAČENJE

Tumori koji polaze iz najosjetljivijih tkiva (limforetikuloendotelni sistem, spolne ćelije, embrionalne ćelije) biće jako osjetljivi na zračenje. Ako se uzme u obzir da su tumorske ćelije još aktivnije nego ćelije retikuloendotelnog sistema, to će njihovi tumori biti najsenzibilniji. Međutim, tumori mezenhimalnog porijekla koji polaze iz potpornih tkiva su radiorezistentni, jer i njihova matična tkiva spadaju u grupu slabo osjetljivih na zračenje.

Prema osjetljivosti na zračenje, sve maligne tumore možemo da klasificiramo u tri grupe:

Osjetljivi	Ograničeno osjetljivi	Radiorezistentni
– limfosarkom, – retikulosarkom, – limfogranulomatoza – limfofolikularne retikuloze, – hronične limfatične – mijeloične leukemije, – disgermioni testisa i ovarija, – embrionalni tumori (Wilmova), – meduloblastom cerebeluma.	– karcinom kože i usana, -karcinom usne šupljine – karcinom grlića materice, – karcinom larinksa – karcinom srednjeg uha, – karcinom vagine, – karcinom anusa. – karcinom farinksa, – karcinom ezofagusa, – karcinorn bronha, – karcinom uretre. – karcinom dojke, – karcinom pluća, – ovarijalni tumori, – tumori mozga, – tumori štitne žlijezde, – maligni melanom, – metastaze karcinoma	-sarkomi potpornih tkiva (osteosarkomi, hondrosarkomi, fibrosarkomi, sarkomi glatke muskulature, liposarkomi), -adenokarcinomi probavnog trakta (želuca, intestinuma, kolona i rektuma), -hipernefrom, -karcinom prostate, -karcinom jetre, žučnih puteva i pankreasa.

RADIOSENZITORI, RADIOPROTEKTORI I HIPERTERMIJA

Hiperbarične komore – da bi se poboljšala oksigenacija malignih ćelija,

Radiosenzitori – hemijska sredstva koja bi trebala selektivno da senzitiraju hipoksične tumorske ćelije (koje su radiorezistentne) ali bez efekta na oksigenaciju normalnih ćelija. Misonidazol se pokazao kao najefikasniji.

Radioprotektori – sredstva koja bi mogla zaštititi sva normalna tkiva od jonizirajućeg zračenja. Najpoznatiji zasada radioprotektor je WR2 721

Lokalna hipertermija – u terapiji malignih tumora – hipertermija povećava osjetljivost tumorskih ćelija na iradijaciju. Lokalna hipertermija ima primjenu kod radiorezistetnih tumora (maligni melanom, fibrosarcom, lokalno uznapredovalih primarnih tumora, tumorskih recidiva nakon pune tumorske doze zračenja). U hipertermiji se koriste mikrovalovi i radiofrekvence (od 50 do 1 000 MHz) sa temperaturom od 41 do 45°C u trajanju od 30 do 40 minuta.

INDIKACIJE ZA ZRAČENJE

Faktori koji se uzimaju u obzir prilikom planiranja radioterapije su:

Radioosjetljivost tumora

Lokalizacija tumora – Tumore koji leže na površini lakše je i uspješnije liječiti nego one koji su lokalizirani na unutrašnje organe;

Klinički stadijum bolesti –  Potrebno je tačno utvrditi stepen lokalnog razvitka tumora, tj. njegovu veličinu, odnos prema okolnom tkivu, stepen infiltracije i fiksacije sa vitalnim strukturama. Zatim treba utvrditi eventualno postojanje metastaza u regionalnim limfnim žlijezdama, kao i postojanje hematogenih metastaza u ostalim organima. Na osnovu tih podataka određuje se klinički stadijum bolesti. Danas se stadijumi određuju prema TNM sistemu. Najidealniji tumori za zračenje su oni koji su u 1 stadijumu bolesti, a uz to su još radiosenzibilni. 1 stadijum bolesti znači da nema metastaza u limfnim žlijezdama, kao ni postojanja udaljenih metastaza, a primarni tumor je strogo lokaliziran i ne prelazi promjer veći od 5 centimetara. Ovaj stadijum označavamo kao T₁N₀M₀ = 1 stadijum;

Opšte stanje bolesnika – uhranjenost bolesnika, starost, stanje krvne slike, kao i čitav niz hroničnih i degenerativnih bolesti koje mogu da komplikuju sprovođenje radioterapije.

Socijalne i ekonomske prilike – Nakon završetka radioterapije vrlo je važno u kakvim će se socijalno ekonomskim uslovima bolesnik naći kod svoje kuće. To znači da li će biti izložen iscrpljujućim i teškim poslovima, zatim neadekvatnoj ishrani, brigama i slično.