Bol i osjetljivost na bol

Bol je odbrambeni refleks, praćen subjektivnim osjećajem kojeg nazivamo Bol. Za nastanak bola odgovoran je mehanizam nocicepcije koji registruje povredu ili djelovanje algogenog faktora na organizam i prenosi ga do centralnog nervnog sistema u kome se formira odgovor na bol. Priroda nastanka bolnog impulsa nije do kraja razjašnjena pa postoje tri teorije:

• bol nastaje pri bilo kojoj stimulaciji preko određenog praga osljetljivosti
• bol nastaje na taj način da postoje određene niti koje prenose senzibilitet samo određenog spektra jačine stimulacije koji odgovara bolu (dok druge prenose druge podražaje)
• bol nastaje podraživanjem određenih receptora koji su odgovorni za bol.

Najvjerovatnije je da su sve tri teorije tačne jer su nađeni i receptori za bol. Dokazano je i da toplotni receptori i mehanički receptori stimulacijom preko određenog praga dovode do osjećaja boli a i da postoje u kičmenoj moždini sistemi interneuronske presinaptičke inihibicije i facilitacije koji određuju vlakna koja prenose podražaje iz spektra bolnih senzacija.

Odrednice bola

Bol se razlikuje po:

• jačini (slab, umjeren, jak i nepodnošljiv)
• trajanju (stalni, povremeni)
• kvalitetu (tup, oštar, peckanje, žarenje, štipanje, rezanje, stezanje)
• popratnim efektima (mučnina, povraćanje, preznojavanje, vrtoglavica)

Osjet boli nije kod svih osoba isti, većina ih je normosenzitivna dok postoje i hiper i hiposenzitivne osobe. Pored toga i određeni procesi na tkivima mogu dati promjene osjetljivosti tih tkiva na osjećaj bola, a i fiziološki osjećaj bola u svim tkivima i organima nije isti. Tako imamo:

• površni dijelovi tijela (koža sluznice) – snažno osjetljivi na sve vrste bola
• potkožno tkivo – osjetljivo na pritisak, hemijske iritanse a manje osjetljivo u odnosu nakožu
• mišići – hemijski iritansi, gnječenje, ubod
• peritoneum – izuzetno osjetljiv
• koštano tkivo – uglavnom neosjetljivo
• dentin – slabo osjetljiv
• pulpa – jako osjetljiva
• zglobovi – osjetljive samo sinovijalne ovojnice
• vene – hemijski iritansi i gnječenje
• arterije  – osjetljiva samo adventicija
• aferentne nervne niti – osjetljive na toplotu, hemikalije i pritisak
• mozak – slabo osjetljiv
• pia mater i dura – sojetljive
• parijetalna pleura – iritansi, paranje i na ubod
• srce – iritansi
• ezofagus – toplota
• jetra, slezena, bubreg – na pritisak i na siječenje
• digestivni trakt – na istezanje

Etiološki faktori bola

To su ili fizički ili hemijski faktori bola.

Fizički faktori bola: toplota, mehanički (kompresija, istezanje, ubod), elektricitiet itd. Pokazano je da fizički faktori ili dovode do bola preko istezanja – što je podražaj receptora na istezanje ili preko oštećenja nervnih niti bilo djelovanjem anemizacije koja nastane kod kompresije tkiva ili preko toplote kada niti postanu pretjerano osjetljiva na nadražujuće faktore.

Hemijski faktori bola: kada se bez prethodnog učešća fizičkih faktora oslobode određeni medijatori bola koji podražuju nervne završetke. To se događa kod alergijskih procesa, bakterijskih oštećenja itd. Dokazano je da je bol koji nastaje u ishemiji (angina pectoris, intermitentna klaudikacije) hemijske prirode, u toku normalnog rada organizam otpušta određene količine algogenih medijatora kao što su supstancija p, serotonin, kalijum, mliječna kiselina, bradikinin i da ovi faktori usljed nemogućnosti otplavljenja zbog ishemije nakon nakupljanja u određenim koncentracijama dovode do pojave bola).

Značaja bola

• Hedove zone – kožne zone koje su projekciona tačka bola nekih organa iz dubine.ž
• Kauzalgija – bol koji je praćen efektima smetnje sekrecije i vazomotornim smetnjama (crvenilo) i javlja se obično nakon povreda i može biti i podstaknut određenim senzornim osjećajima.