Dijagnostički pregled urina

Dijagnostički postupak je potrebno započeti pregledom urina. Način uzimanja uzorka urina zavisi od toga šta se želi pregledom dokazati.

Prvi jutarnji urin koristi se za mikroskopski pregled ćelijskih elemenata čija kiselost i koncentracija obezbjeđuje da su elementi duže očuvani. Za bakteriološki pregled, urin se uzima iz srednjeg mlaza spontanim mokrenjem u sterilnu epruvetu. Djeca preko dvije godine mokre na zahtjev pa je kod njih lakše dobiti urin. Kod manje djece urin se skuplja u sterilnu plastičnu kesicu ili neki drugi sakupljač. U svakom slučaju postupku uzimanja urina mora predhoditi pažljivo pranje spolovila i perineuma sapunom i vodom, te ispiranje prokuhanom i ohlađenom vodom. Prilikom pranja ženskih genitala šire se velike usne, a kod muških prevuče se prepucijum tako se ispere glans i dobije urin bez debrisa koji ga zagađuje. Rubovi kesice se nalijepe na kožu spolovila.

Kada se rade tačno vremenska ispitivanja, uzorak urina se uzima mekanim ureteralnim katetrom prikladne veličine. Kateterizacija se mora izvesti sterilno.

Kod novorođenčadi i mlade dojenčadi urin se može dobiti i suprapubičnom aspiracijom (punkcijom) mokraćne bešike. Metoda je pouzdana za dobijanje nekontaminiranog urina. Bez obzira na način kojim se dobije, da se spriječi kontaminacija stajanjem, urin se odmah šalje u bakteriološki laboratorij, u suprotnom, ostavlja se u frižider na +4 stepena.

Karakteristike urina

Izgled: Svježe izmokreni urin zdrave osobe je bistar. Različita patološka stanja zamućuju urin. Usljed precipitacije fosfata ili urata, posebno kod jače koncentracije, urin može izgledati zamućen.

Boja: Normalno je blijed do zagasito-žut (jantarne boje). Urin niske specifične težine je blijed, bezbojan. Crvenkast je kada ima primjesa krvi, ali i nakon uzimanja veće količine cvekle i kupina. Povećano izlučivanje slobodnog hemoglobina, mioglobina, bilirubina, karotena, urata ili porfirina daje urinu tamniju, smeđu, pa čak i izrazito tamnu boju poput ruskog čaja. Ružičasti trag na pelenama je od jačeg izlučivanja urata. Kod familijarnog defekta metabolizma triptofana pelene nakon nekoliko sati stajanja postaju plave.

Miris: Normalno je miris aromatičan, ali se mjenja kod bakterijske infekcije ili nekih poremećaja metabolizma, kao što je fenilketonurija koja daje miris plijesni.

PH urina: Uobičajeno je pH urina 6.0, ali je normalan i raspon od 4,5 do 8,5.

Specifična težina: Zdravi bubrezi mogu mjenjati specifičnu od 1000 do 1030 i više. Specifična težina mješanog dnevnog urina u normalnim okolnostima je 1020. Nakon 12 satnog žeđanja koncentracija urina je oko 1024. Mnogo je pouzdanije odrediti koncentraciju osmotski aktivnih supstanci, osmolarnost urina, koja je od 100 do 1400 mOsm/L

Proteinurija: Svaka proteinurija je znak mogućeg oboljenja bubrega. Proteini mogu biti glomerularnog i tubularnog porijekla. Normalne vrijednosti proteina urina su 150 mg za 24 sata. Najjednostavnija metoda za dokazivanje proteinurije je test traka. Svaka proteinurija dokazana test-trakom provjerava se pouzdanijom precipitacijskom metodom sa sulfosalicilnom kiselinom. Ovom metodom se proteinurija dokazuje već kod koncentracije od 0.25 mg/dl proteina. Kod svake dokazane proteinurije predhodnim metodama potrebno je ustanoviti ukupno izlučivanje proteina za 24 sata, a kada pređe normalne vrijednosti tek tada se može okarakterisati kao proteinurija. Jedini način da se adekvatno prati napredovanje upalnog procesa ili uspjeh terapije je određivanje 24 satne proteinurije.

Porijeklo proteina u urinu:

• Polovinu proteina urina čine globulini porijeklom iz mokraćnih kanala
• trećinu albumuni male molekularne težine dospjeli glomerularnom filtracijom iz seruma
• Ostatak čine Tamm-Horsfallov protein stvoren u uzlaznom i distalnom kraku tubula, i ostali proteini u mnogo manjem procentu.

Prilikom fizičkog napora, izlučivanje proteina plazme se pojačava i u tom slučaju čine 85% proteina urina. Prolazak proteina kroz glomerularnu bazalnu membranu (GBM) zavisi od njenog integriteta, odnosno selektivnosti. Kod manjih oštećenja GBM (nefrotski sindrom sa minimalnim promjenama – MCNS), selektivnost je očuvana, prolaze proteini male molekularne težine (albumin i transferin). Obratno, kada je lezija veća, GBM gubi svoju sposobnost da ograniči filtraciju, tada u urinu ima proteina svih molekularnih težina (neselektivna proteinurija). Mjerenje selektivnosti može imati neki dijagnostički značaj za određivanje lezije GBM. IgG je veliki protein i ako je njegovo izlučivanje veće od albumina tada se konstatuje mala selektivnost GBM.

Karakter proteinurije

• Prolazna proteinurija: ovaj termin se koristi u slučajevima proteinurije kod tjelesnog napora (prilikom marširanja), kod rashlađivanja (hipoksija bubrega), kod febrilnih stanja, dehidracije, većih opekotina, nakon transfuzije krvi ili plazme.
• Ortostatska (lordotična), bilo da je kratkotrajna ili intermitentna, posljedica je pojačanog filtriranja albumina koje premašuje normalnu tubularnu reapsorpciju. Ukoliko ne prelazi 1.5 g/L njena prognoza je dobra. Dokazivanje ortostatske proteinurije: pacijent kleči 25 minuta sa kičmom u lordotičnom poležaju. Urin nakon toga pokazuje proteinuriju. Nakon mirovanja u ležećem položaju urin je bez proteinurije.
• Perzistentna proteinurija: Proteini se dokazuju svaki dan barem nekoloko sedmica neovisno od gore pomenutih situacija. Može se razvrstati:

1. blaga proteinurija izlučivanje 150-500 mg/24 sata
2. umjerena proteinurija izlučivanje 500 do 2000 mg/24 sata
3. masivna proteinurija preko 2000 mg/24 sata

Glukoza u urinu: Glukoza se određuje Clinistix testom i normalno je nalaz negativan. Velika količina C vitamina ili tetraciklina daje lažno negativan nalaz glikozurije.

Hemoglobin i mioglobin: Mikrohematurija se dokazuje dipstiks metodom. Pozitivna je ukoliko u urinu ima eritrocita, hemoglobina i mioglobina. Ove metode ne mogu dati lažno negativne rezultate. Može se desiti lažno pozitivan nalaz ukoliko je u urinu prisutna mikrobijalna peroksidaza. Hematuriju dokazanu dipstiks metodom potrebno je dalje diferencirati mikroskopskim pregledom sedimenta urina. Hemoglobinurija se od mioglobinurije diferencira posebnim imunodifuzionim tehnikama.

Mikroskopsko ispitivanje urina: sprovodi se standardnim metodama u kliničkoj biohemiji na tri načina. Tumačenje normalnog i patološkog nalaza zavisi od načina pripreme urina za pregled. Mada normalno u urinu nema ćelija, postoji broj koji se toleriše.

• pregled nativnog urina: ako se nađe više od 5 leukocita i više od 0-1 eritrocit, smatra se patološkim nalazom.
• koncentrisani urin: dobija se centrifugiranjem urina na 2000 obrtaja/min u trajanju od 5 minuta. Brojanje se vrši u komori i izražava se kao broj ćelija na mililitar.

Gornji limit za leukocite je 10 ćelija/mm3 za dječake i 50 ćelija/mm3 za djevojčice. Oba pola imaju manje od 5 eritrocita u mm3 urina.

Ispitivanje urina po Addisu: Addis je preporučio ispitivanje 12-satnog urina, nakon 12-satne restrikcije unosa tečnosti. Kasnije je tenika sakupljanja urina pretrpjela neke modifikacije ali je naziv ostao isti. Patološki broj je eritrocita preko 240.000, a leukocita preko 500000.