- Sectio caesarea
Carski rez je akušerska operacija kojom se porođaj ostvaruje rađanjem ploda kroz ranu načinjenu prosecanjem trbušnog zida i uterusa. Ne zna se tačno kad je prvi put urađena ova operacija. Po jednoj legendi ovom operacijom rođen je rimski imperator Cezar i od toga potiče ime sectio caesarea. Po drugoj, u srednjem veku neki nemački mesar po imenu Kajzer uspešno je ovim rezom porodio svoju ženu, koja nije mogla da se porodi vaginalnim putem. Otuda je, po ovoj verziji, ovaj rez nazvan Kajzerov, što prevedeno sa nemačkog znači carski.
Istina je, međutim, drugačija. Izraz carski rez je verovatno nastao od izreke ab utero caeso, što u prevodu znači od presečene uterusa.
Smatra se da je ova operacija prvi put urađena u šesnaestom veku. Od tada je retko vršena, jer je bila praćena izuzetno visokim mortalitetom. Čak i u drugoj polovini devetnaestog veka malo je porodilja preživelo ovu operaciju, zbog čega je vrlo retko rađena. U prvoj polovini dvadesetog veka smrtnost porodilja znatno se smanjila, ali je još uvek bila dovoljno visoka, te se carski rez radio u strogo indikovanim slučajevima, tj. samo kod postojanja tzv. apsolutnih indikacija. Napredak u operativnom akušerstvu postignut između Prvog i Drugog svetskog rata, uz otkriće i usavršavanje primene uterotonika, čime je postignut izvanredan korak napred u suzbijanju atoničnog krvarenja, zatim uvođenje transfuzije krvi kao rutinskog postupka u slučaju velikog gubitka krvi i najzad pronalazak i široka primena antibiotika u preventivi i suzbijanju prije, intra i postoperativne infekcije doprineli su da se smrtnost porodilja kod carskog reza smanji čak i ispod jednog procenta, što je učinilo da su danas znatno proširene indikacije za ovu operaciju i da se ona širiko primenjuje. U tome se, naročito u pojedinim zemljama, čak i preteralo, pa je procenat porođaja carskim rezom u odnosu na vaginalni veći do 10%. Poslednjih godina ova preterana upotreba u priličnoj meri je korigovana, pa se procenat carskih rezova u ozbiljno vođenim porodilištima ustalio na 6 do 8%, što se smatra realnim i prihvatljivim. Jasno je da, zavisno od značaja pojedinih ustanova, odnosno od raznovrsnosi patologije koja se u njima obraduje, u velikoj meri zavisi i odnos carskih rezova prema broju vaginalnih porođaja.
INDIKACIJE ZA CARSKI REZ
Indikacije za abdominalno završavanje porođaja, iz didaktičkih razloga, dele se na apsolutne, relativne i proširene.
U apsolutne se ubrajaju stanja kod kojih se jedino abdominalnom operacijom može uspešno završiti porođaj. To su: apsolutno sužena karlica; centralna placenta previja, bez obzira na to da li je plod živ ili uginuo, donesen ili nedonesen; tumori karlice i tumori uterusa previja, koji u znatnoj meri sužavaju duplju male karlice i stenoze grlića i vagine koje se ne mogu otkloniti, te čine vaginalan porođaj nemogućim.
Relativne indikacije za carski rez čine izvesne bolesti majke koje mogu da se pogoršavaju u toku normalnog porođaja: velika nesrazmera između glavice ploda i karlice porodilje kod živog i za život sposobnog detcta, zatim nepravilan položaj ploda, defleksiona držanja, znaci preteče intrauterine asfiksije ploda, ranije rađen čarki rez ili miomektomija na materici ukoliko postoje znaci izvjesne disproporcije, ispala pupčana vrpca u porođaju, ivična i lateralna placenta previja, obilno krvarenje porodilje i drugo.
Proširene indikacije – spada karlični stav ploda kod starih prvorotki, naročito ako postoji izvjesna disproporcija između ploda i karlice majke, zatim porođaj kod prvorotki odmaklih sodina sa risiditetom mekanih delova porođajnog kanala, uz to dugo lečenih od neplodnosti, slučajevi prenesene trudnoće i Rh inkompatibilije koji ne reaguju na provokaciju porođaja vaginalnim putem i gdje se može, ako se ne interveniše, očekivati intrauterina smrt ploda ili dalje napredovanje hemolitičke bolesti i drugo.
TEHNIKA IZVOĐENJA CARSKOG REZA
Carski rez se danas vrši abdominalnim putem. Trbuh se otvara uzdužnim ili poprečnim iniraubilikalnim rezom, pa se, po načinjenoj laparatomiji, proseca mišić uterusa i otvara materična šupljina, a zatim ekstrahuje plod i posteljica sa ovojcima. Posle toga se zašiju najpre ivice rane na materici, a odmah zatim zatvori se trbuh po slojevima.
Danas se uglavnom vrši niski poprečni carski rez po Dorfleru. Ima, međutim, akušera koji i danas vrše nisku uzdužnu inciziju uterusa, mada većina daje prednost poprečnoj inciziji. Klasični korporalni rez kojim se mišić uterusa proseca u korporalnom delu u uzdužnom smeru gotovo je napuštena, jer je posle ove operacije teško izvršiti korektnu peritonizaciju materične rane, što stvara uslove za nastajanje postajanje postoperativnih sraslina i brida, pa čak i drugih težih komplikacija. Osim toga, mogućnost pojave rupture na operativnom ožiljku mnogo je veća posle uzdužnog korporalnog nego posle niskog poprečnog reza.
Zbog toga se klasičan carski rez danas radi ako se porodilja istovremeno i steriliše, zatim ako se posle ekstrakcije ploda izvrši i histeretkomija, ili ako je plod u poprečnom položaju. Čak i tada umjesto korporalnog carskog reza ponekad se vrši niski uzdužni rez u predelu istmusa uterusa. Isto tako, kod centralne placente previje, da bi se izbegla povreda proširenih krvnih sudova na mestu pripoja uterusa, često se koristi uzdužna incizija na korporalnom delu uterusa.
U ostalim okolnostima danas se gotovo redovno vrši niski poprečni carski rez po Dorfleru. On se izvodi na sledeći način: trbuh se otvori uzdužnim ili poprečnim rezom, pa se u poprečnom smeru preseče peritoneum bešike u visini vezikouterinog nabora i bešika odlubi od prednje strane vrata uterusa. U visini istmusa oslobođenog od mokraćne bešike, na materici se napravi poprečan rez u dužini 12-15 cm i kroz njega se izvadi plod, a odmah latim i posteljica sa ovojcima. Detaljno se pregleda posteljica i ispita da li je cela. Ukoliko se zapazi da je posteljica defektna ili se posumnja da nije cela, pažljivo se revidira unutrašnja površina uterusa i odstrane eventualno zaostali delovi placente. Posle toga ivice materične rane se ušiju ketgudskim šavovima u dva sloja, pa se rana peritonizuje peritoneumom mokraćne bešike, koji je ranije odvojen od uterusa. Trbušni zid se zatvori po slojevima na uobičajen način.
Ako se još u toku trudnoće proceni da se porođaj mora sprovesti abdominalnom operacijom, onda se izvođenje carskog reza obično planira za vrijeme koje odgovara datumu očekivanog porođaja. To je takozvani planirani ili elektivan carski rez, koji se radi prije pojave porođajnih kontrakcija i bez pokušaja probnog porođaja. U situacijama, pak, kad akušeni nije jasno da li će porođaj moći da se sprovede vaginalnim putem, vodi se takozvani probni porođaj, i ako se u toku porođajnog akta ustanovi da je za porodilju i plod bolje da se porođaj završi carskim rezom, pristupa se ovoj abdominalnoj operaciji.
Carski rez je akušerska operacija koja se vrši samo u bolničkim akušerskim ili kirurškim odeljenjima uz dobru anesteziju i obezbeđene uslove za eventualno davanje krvi porodilji.
I pored sve sigurnosti koje savremena medicina pruža porodilji porodenoj carskim rezom, treba znati da to nije bezazlena operacija i da je praćena mnogo većim morbiditetom i mortalitetom nego vaginalni porođaj. Isto tako, treba znati da carski rez ne obezbeduje vanmaterični život svakom novorođenčetu. I ova akušerska operacija praćena je smrtnošću plodova, koja prema pojedinim autorima dostiže 3%.[/lang_ba]
