FIZIOLOGIJA POLNIH ORGANA

Menstruacioni ciklus
Pod menstruacionim ciklusom podrazumevaju se sve promjene koje se odigravaju na unutrašnjim polnim organima žene između dve uzastopne menstruacije. Kod najvećeg broja žena menstruacioni ciklus traje 28 dana, ali se smatra normalnim ako nije kraći od 21 ni duži od 35 dana.
Do puberteta je količina gonadotropina koju luči prednji režanj hipofize veoma mala i nedovoljna da dovede do sazrevanja jajne ćelije u jajniku i da pokrene mehanizam menstruacije. Osim toga, do tog životnog doba i sami jajnici u priličnoj meri su refraktomi na gonadostimulanse.
Pojava prve menstruacije i uspostavljanje menstruacionih ciklusa dešava se u pubertetu pod dejstvom gonadotropina hipofize preko ovarijalnih hormona koji se pod njihovim uticajem stvaraju u jajnicima. Produkcija gonadotropina u pubertetu se povećava, tako da su u jednom momentu izlučene količine dovoljne da pokrenu jajnike na pojačanu funkciju i od tog momenta pod dejstvom ovarijalnih hormona, estradiola i progesterona, na unutrašnjim polnim organima, a naročito na materičnoj sluzokoži, na grliću uterusa i na vagini dešavaju se svakog meseca ciklične promjene koje karakterišu menstruacioni ciklus. Prema tome, u toku menstruacionog ciklusa u stvari se može govoriti, osim o ovarijalnom, i o endometrijalnom, cervikalnom i vaginalnom ciklusu.

Ovarijalni ciklus. Pod uticajem hipotalamusnog RF, na početku i u prvoj fazi menstruacionog ciklusa, prednji režanj hipofize u povećanoj količini luči FSH, pod čijim dejstvom u kori jajnika počinje da sazreva jedan za drugim čitav niz jajnih ćelija, koje se nalaze u prvobitnom folikulu. Jedan za drugim, u razmaku koliko traje menstruacioni ciklus, sazrevaju prvobitni folikuli. Samo jedan od njih sazre u potpunosti, tj. pretvara se u De-Grafov folikul koji se približava površini jajnika, čiju opnu ispupčava u vidu mehurića ispunjenog bistrom tečnošću.

U to vrijeme, negde u sredini ciklusa, u prednjem režnju hipofize počinje da se u većim količinama luči luteinizirajući hormon (LH), koga američki autori nazivaju ICSH (hormon koji stimuliše intersticijalne ćelije) i pod čijim se dejstvom odigrava ovulacija.
Ovulacija
Ovulacija je prskanje De-Graf ovog folikula i izbacivanje zrele jajne ćelije u duplju male karlice. Kod zdrave, polno zrele žene ovulacija se dešava u pravilnim periodičnim razmacima, uglavnom u sredini ciklusa, odnosno četrnaestog dana od početka poslednje menstruacije. U ciklusima kraćim ili dužim od 28 dana ovulacija treba da se odigra 14 dana prije očekivane naredne menstniacije. Ovulacija predstavlja završni akt sazrevanja folikula.
Neposredno prije nje u jajnoj ćeliji odigravaju se redukcione deobe pri kojima se broj hromozoma od diploidnog svede na haploidan . Na taj način jajna ćelija potpuno sazreva i osposobljava se za oplođenje.
U toku sazrevanja tercijarnog folikula u njegovoj šupljini povećava se količina folikulinske tečnosti koja svojim prisustvom i pritiskom rasteže i istanjuje zid folikula. To se naročito dešava prema površini jajnika, prema kojoj se približava i koju odiže i ispupčava folikul koji sazreva. Na taj način na površini jajnika, odnosno sazrelog folikula, stvara se ispupčenje (stigma folliculi) na kome će se odigrati ovulacija.

Prskanje De Grafovog folikula ne dešava se samo zbog istanjenja njegovog zida i povećanja intrafolikularnog pritiska nastalog povećanjem folikulinske tečnosti u šupljini folikula. Pored ovih faktora, čiji se značaj ne može isključiti, u fenomenu ovulacije najvažnije mjesto pripada lokalizovanoj nekrozi zida folikula, izazvanoj enzimima koji se u to vrijeme stvaraju u samom folikulu.
Corpus Luteum
U momentu ovulacije koja se po pravilu dešava u sredini ovarijalnog ciklusa, iz sazrelog folikula zajedno sa folikulinskom tečnošću u trbušnu duplju biva izbačena i jajna ćelija. Na mestu prskanja zida folikula na površini jajnika otvaraju se fini krvni sudovi iz kojih nastaje lako krvarenje, uglavnom prema šupljini folikula, koja se delimično ispunjava krvnim ugruškom. Istovremeno, neznatna količina krvi, nešto više od nekoliko kapi, dospe i u duplju male karlice ne izazivajući nikakve značajnije simptome.
Krvni ugrušak, nastao na mestu ovulacije, zatvara otvor na prsnutom folikulu, čija se ivica, odmah po ovulaciji, uvrće unutra. Na taj način iz prsnutog folikula nastaće žuto telo, koje ima svojstvo žlezde sa unutrašnjim lučenjem. Ovo telo u samom početku, zbog obilja crvenog krvnog pigmenta, ima crvenu boju i zbog toga se naziva corpus rubrum.
Uskoro zatim, pod dejstvom luteinizirajućeg (LH), odnosno ICSH hormona kako ga nazivaju američki autori, ovo telo podleže luteinizaciji, te postaje pravo žuto telo – corpus luteum:
 Zrnaste ćelije folikula umnožavaju se deobama, ispunjavaju šupljinu prsnutog folikula i zajedno sa ćelijama teke interne fagocitiraju koagulisanu krv i od njenog pigmenta dobijaju žućkastu boju te postaju svetložute i poliedrične.
Žuto telo je žlezda sa unutrašnjem lučenjem, koja pod uticajem trećeg hormona prednjeg režnja hipofize, luteotropnog hormona, luči progesteron, odnosno hormon žutog tela.
Ukoliko dođe do trudnoće, žuto telo se održava i samo sebe preko progesterona koji luči.

Progesteron:
 Snižava osetljivost uterusa na spoljne i unutrašnje nadražaje i
 sprečava kontrakciju njenih mišića,

Na taj način igra važnu ulogu u održavanju trudnoće. Zbog toga se naziva žuto telo trudnoće (corpus luteum graviditatis). Ukoliko oplođenje i nidacija oplođenog jajeta izostane, žuto telo atrofiše i naziva se žuto telo menstruacije (corpus luteum menstruationis).

Luteinizirajući hormon LH utiče na stvaranje žutog tela ali ne i na njegovo odražavanje i aktivnost. Za to se stara treći, takozvani luteotropni hormon LT, koji takode luči prednji režanj hipofize i koji je izgleda identičan sa prolaktinom koji otpočinje sekreciju mleka u dojkama. Ovaj treći gonadotropni hormon luči se takode u prednjem režnju hipofize, i to u drugoj polovini menstruacionog ciklusa, to jest posle ovulacije, i dovodi do lučenja progesterona u žutom telu.

Centralno mjesto u hormonskoj funkciji hipofize i ženskih polnih organa pripada hipotalamusu preko koga se neurohumoralnim putem reguliše ova aktivnost. U hipotalamusu postoji takozvani seksualni centar čije nervne ćelije svojom aktivnošću neurohumoralnim putem šalju impulse u vidu RF koji reguliše funkciju lučenja, gonadostimulina u prednjem režnju hipofize. Gonadostimulini, pak, podstiču jajnike na lučenje seksualnih hormona i na ispunjavanje njihovih drugih aktivnosti. Lučenjem seksualnih hormona jajnici, pored ostalog, koordiniraju delatnost seksualnog centra u hipotalamusu na taj način što velike količine seksualnih hormona inhibiraju, a male stimulišu aktivnost seksualnog centra, a preko njega i prednjeg režnja hipofize.
Kako su sa hipotalamusom i hipofizom u bliskoj funkcionalnoj vezi štitna žlezda i nadbubrezi, to i ovi endokrini organi mogu imati znatnu ulogu u njihovoj hormonskoj aktivnosti, odnosno u aktivnosti jajnika, a samim tim mogu uticati na odvijanje ovarijalnih i menstrualnih ciklusa.

Pravilno uspostavljeni hormonski odnosi na nivou hipotalamus, hipofiza, jajnik i materica, uz pravilnu funkciju štitne i nadbubrežne žlezde, obezbeđuju normalno odvijanje menstruacionih i ovarijalnih ciklusa u doba polne zrelosti žene.
Ciklične promjene na endometrijumu (Endometrijalni ciklus)
U prvoj fazi menstruacionog ciklusa, u vrijeme sazrevanja jajne ćelije, prvenstveno u DeGrafovom, a u manjoj meri i u ostalim folikulima koji sazrevaju, zapravo u njihovim zrnastim i teka ćelijama, pod uticajem najpre FSH a kasnije pod zajedničkim uticajem FSH i LH, luči se hormon ženstvenosti ESTRADIOL, koji se nakuplja u folikulinskoj tečnosti i kao ostali produkti endokrinih žlezda direktno dospeva u krvotok žene.

Pod dejstvom estradiol a u pubertetu dolazi do bitnih promena u organizmu žene, njenoj psihi i njenim polnim organima. Estradiol deluje na razvoj dojki, uterusa i vagine. Izlučen u manjim količinama podstiče, a u većim količinama estradiol inhibira sekreciju FSH.

Pod uticajem estradiola i progesterona, na sluzokoži uterusa mogu se razlikovati sledeće faze:
 faza proliferacije ili bujanja sluzokože,
 faza sekrecije,
 faza menstruacije ili faza deskvamacije površinskog funkcionalnog sloja
 faza regeneracije materične sluzokože.

Estradiol, još od početka menstruacije, počinje da iz zaostalih ostrvaca bazalnog sloja obnavlja deskvamisanu sluzokožu uterusa, a po prestanku menstruacije dovodi do bujanja, odnosno proliferacije obnovljene sluzokože. Neposredno po prestanku menstruacije sluznica uterusa u potpunosti je obnovljena.
U toj takozvanoj postmenstruacionoj fazi debljina endometrijuma iznosi svega l do 2 mm.
 Površni epitel, kao i epitel materičnih žlezda čine kuboidne ćelije.
 Žlezde endometrijuma su prave, uske, plitke, a stroma je zbijena i čvrsta.
Uskoro ovaj postmenstruacioni epitel nastavlja da proliferiše, odnosno da raste i da zadebljava. Zato se ova faza naziva fazom proliferacije.

FAZA PROLIFERACIJE. – U toku ove faze
 ćelije površinskog epitela postaju cilindrične, a
 žlezde endometrijuma su sve duže, ali i dalje su cevaste i prave. Ćelijska jedra su bazalno postavljena i vretenastog su oblika.
 Spiralne arterije u stromi su malobrojne i relativno su prave, a sama
 stroma još uvek je čvrsta, gusta, zbijena.
Faza proliferacije ne traje jednako kod svake žene. Njeno trajanje zavisi od dužine menstruacionog ciklusa. U ciklusu od 28 dana, njeno trajanje je oko 14 dana. Kod ciklusa kraćih ili dužih od tog vremena i faza proliferacije je u odgovarajućoj meri kraća, odnosno duža, pošto je faza sekrecije u priličnoj meri konstantnog trajanja bez obzira na dužinu ciklusa.

Neposredno prije ovulacije počinje, a u drugoj polovini menstruacionog ciklusa u hipofizi nastavlja da se luči luteinizirajući hormon, koji posle ovulacije dovodi do stvaranja žutog tela. Od momenta stvaranja žutog tela, u njemu, pod dejstvom luteotropnog hormona prednjeg režnja hipofize, počinje produkcija hormona progesterona, koji na sluzokoži uterusa izaziva decidualne promjene i priprema je za prijem oplođenog jajeta. To označava početak faze sekrecije.

FAZA SEKRECIJE. Na početku sekrecione faze
 sluznica uterusa još malo zadebljava,
 njene dotle cevaste žlezde postaju vijugave, njihovi dotle okrugli lumeni postaju široki i nepravilni, izreckanih ivica, koje podsećaju na zupce testere i ispunjeni su otpalim ćelijama, bogatim glikogenom. Unutrašnja površina materičnih žlezda je izreckana, ćelije izdužene, sa jedrima najpre apikalno postavljenim i apikalnim krajem bogatim vakuolama, sluzi i glikogenom.
 Vezivno tkivo je rastresito, edematozno, ćelije u njemu mnogo ugaone, krupnije, svetlije.
 Spiralne arterije u stromi postaju izuvijane, a njihov broj se povećava.

Ako dođe do oplođenja i nidacije, oplođena jajna ćelija razvija se u decidualnoj sluzokoži uterusa i od nje postaje začetak (embrion), ali ako oplođenje izostane, u drugoj polovini sekrecione faze žuto telo atrofiše, što ima za posledicu nagao pad produkcije progesterona. U to vrijeme na endometrijumu razlikuju se tri sloja:
 površinski (stratum compactum), vide se široke plaže krupnih ćelija strome sa uskim apikalnim krajevima žlezda,
 srednji (stratum spongiosum) sačinjavaju prošireni, izuvijani lumeni žlezda, sa oskudnom stromom između njih
 duboki (stratum basale) – čine dna žlezda endometrijuma oslonjena na miometrijum i čvrsto zbijena stroma koja opkoljava žlezde
Stratum compactum i stratum spongiozum čine funkcionalni sloj endometrijuma koji učestvuje u menstruacionom ciklusu.

U isto vrijeme, pri kraju sekrecione faze, zajedno sa padom nivoa progesterona nastavlja se i pad vrednosti estrogena u organizmu žene. Tako počinje treća faza endometrijalnog ciklusa, tj. faza menstruacije.

FAZA MENSTRUACIJE. – Neposredno prije pojave menstruacije u tzv. premenstrualnoj fazi zbog pada vrednosti oba ovarijalna hormona na endometrijumu nastaju degenerativne promjene koje karakteriše masivna infiltracija polimorfonukleamih i mononukleamih leukocita, što donekle daje sliku jednog pseudozapaljivog procesa.
Tada nastaje vazokonstrikcija spiralnih arteriola sluzokože uterusa i nekroza njihovog zida. Čim se nekroza odigra, nagla hiperemija arteriola stvaranjem ograničenih krvnih podliva podiže njihove distalne nekrotične krajeve sa funkcionalnim slojem sluzokože uterusa, koji postepeno deskvamiše.
Sve je to praćeno krvarenjem iz otvorenih, prekinutih, krvnih sudova i istovremenim izbacivanjem sa izlivenom krvlju deskvamisane sluzokože uterusa. Tako se objašnjava nastajanje menstruacije.

FAZA REGENERACIJE – Regeneracija materične sluzokože odigrava se istovremeno sa trećom
fazom. To se dešava na taj način što u toku menstruacije partije funkcionalnog sloja sluzokože na pojedinim mjestima otpadaju, dok se na drugim, gdje su ranije otpale, obnavljaju iz dubokih žlezda bazalnog sloja, tako da je po prestanku menstruacije cijela unutrašnja površina uterusa pokrivena tankim funkcionalnim slojem endometrijuma.
U početku u vrijeme puberteta, dok još nije u organizmu devojčice uspostavljena hormonska ravnoteža, menstruacioni ciklusi ne moraju biti uredni, niti u svakom ciklusu mora doći do ovulacije. Tada se često viđaju tzv. anovulacioni ciklusi. Kasnije, u generativnoj periodi, kada je rad endokrinih žlezda potpuno usklađen, sem kod izvjesnih oblika neplodnosti žene, takvi ciklusi su vrlo retki, da bi u vrijeme klimakterijuma, kada se u organizmu žene ponovo remeti hormonska ravnoteža, prije definitivnog prestanka menstrualnih krvarenja ponovo učestali. Postoji čitav niz testova kojima se ustanovljava da li se u jednom ciklusu dešava ovulacija ili do nje ne dolazi. Testovi ovulacije koriste se prvenstveno u ispitivanju steriliteta, ali isto tako i u nastojanju da se spreči neželjeno začeće.

Cervikalni ciklus. – Cervikalni ciklus označava promjene koje se svakog meseca pod dejstvom ovarijalnih hormona dešavaju na ovom organu kod polno zrele žene. U ranoj preovulacionoj i kasnoj postovulacionoj fazi cervikalnog ciklusa cervikalna sluz je mutna, gusta, želatinozna i neelastična i skoro potpuno zatvara cervikalni kanal, što otežava ushodno prodiranje spermatozoida. Stanje se, međutim, bitno menja u kasnoj preovulacionoj fazi na 3 do 4 dana prije ovulacije. U to vrijeme, pod delovanjem estrogenih hormona jajnika, cervikalne žlezde pojačavaju lučenje a sluz se i kvalitativno menja: postaje bistra, providna i veoma rastegljiva. Kap sluzi može se štapićem razvući u tanku nit i do 10 cm dužine. Kroz tako tečnu sluz spermatozoidi lako prodiru u materičnu duplju.
Ako se načini razmaz sluzi na staklenoj pločici, sasušena sluz kristalizuje u vidu paprati (Femtest). U to vrijeme ciklusa (3 do 4 dana prije ovulacije) cervikalni kanal je otvoren, a njegovo spoljno ušće zjapi. Pomenute promjene kvaliteta cervikalne sluzi, cerviksa i cervikalnog kanala, koje se dešavaju neposredno prije ovulacije, omogućavaju ushodnu penetraciju spermatozoida i fertilizaciju.

Vaginalni ciklus. U vagini ćelije sluznica pod dejstvom steroidnih hormona podležu cikličnim promenama. Vaginalni epitel u tom pogledu je čak osetljiviji od endometrijuma. Estrogeni hormoni grade vaginalni epitel do površinskog sloja, a gestageni do intermedijarnog. U fazi delovanja estrogena deskvamišu se površinske ćelije, koje su velike, pljosnate, okruglog oblika, sa malim piknotičkim jedrom i citoplazmom koja nije smežurana i boji se eozinom crveno. U kasnoj proliferativnog fazi (prvoj fazi ciklusa), nekoliko dana pred ovulaciju, kada je koncentracija estrogena u krvi najveći, u brisu sa vaginalne sluzokože nalaze se brojne velike ćelije površinskog epitela koje leže izolovano, sa malim su jedrima i crveno obojene citoplazme.
Odnos ćelija sa smežuranim i ćelija sa mehurastim jedrom predstavlja kariopiknotički indeks. Visok indeks kariopiknoze, odnosno jasna prevalencija ćelija sa smežuranim nad ćelijama sa mehurastim jedrom, vidi se samo pri jakom delovanju estrogena u preovulatornoj fazi ovarijalnog ciklusa.
U sekretornoj, postovulacionoj fazi, pod dejstvom progesterona dolazi do masovne deskvamacije ćelija intermedijarnog sloja sluzokože. Ove ćelije su u grupama, sa mehurastim jedrima i bazofilnom citoplazmom čiji su rubovi presavijeni i po obliku nalikuju na čun, zbog čega se zovu čunaste ćelije. U to vrijeme kariopiknotski indeks veoma je nizak.
Životna doba žene
Život žene može se podeliti u nekoliko važnih razdoblja. To su: detinjstvo, pubertet, doba pune polne zrelosti, klimakterijum i senijum. U svako od ovih životniJh doba organi žene, pa i polni organi, imaju određenu funkciju i podložni su različitim bolestima. Za akusera od posebnog značaja su pubertet, generativno doba žene i klimakterijum, tj. ono doba kada se bude i uspostavljaju reproduktivne funkcije, kada je žena sposobna da zatrudni, da nosi trudnoću i da rada, i kad se te funkcije gase.

PUBERTET
Pubertet je doba telesnog, duševnog i polnog sazrevanja jedne osobe. Vrijeme pojave puberteta zavisi od mnogih okolnosti, prvenstveno od geografske širine i podneblja, od rase, načina života i ishrane, od sredine u kojoj se jedna osoba razvija, od obrazovanja. U našim prilikama pubertet se kod devojčica javlja od 12. do 17. godine. Ako se znaci puberteta jave prije 12. godine, govorimo o ranom, a ako se pojave posle 17. godine života, o kasnom pubertetu. Na početku i u toku puberteta pod dejstvom pojačanog lučenja hormona prednjeg režnja hipofize i lučenja ovarijalnih hormona nastaju značajne promjene praćene ubrzanim rastom i telesnim razvojem devojčice. Potkožno masno tkivo razvija se naročito na pojedinim delovima tela, posebno na ramenima, dojkama i kukovima, te se figura devojčice zaobljuje. Na stidnom brežuljku i pod pazuhom javlja se dlakavost. Glas devojčice se menja i postaje nešto dublji. Devojčica oseća potrebu za sanjarenjem. Počinje da razmišlja o osobama suprotnog pola i traži njihovo društvo i blizinu. Dolazi do izvjesnih promena u afektivnom stanju. Devojčica lakše menja duševno raspoloženje. To sve može da ima pozitivan ili negativan uticaj na njenu aktivnost i zdravstveno stanje. Poznato je, naime, da su devojčice i dečaci u doba puberteta podložni izvjesnim oboljenjima, a posebno tuberkulozi. Polni organi, kako spoljašnji, tako i unutrašnji uvećavaju se i dobijaju oblik i dimenzije polnih organa odrasle žene. Razvija se potkožno masno tkivo: velike stidne usne i stidni brežuljak. Vaginalni sekret postaje kiseliji (pH 4,55). U jajnicima nastaje sazrevanje prvobitnih folikula praćeno ovulacijom i lučenjem estrogenih hormona. Kao vidna manifestacija puberteta uspostavljaju se menstruacioni ciklusi i prve menstruacije.

MENSTRUACIJA
Pod menstruacijom se podrazumeva redovno mesečno krvarenje iz uterusa koje se kod žena javlja u pubertetu pa traje sve do menopauze. Neki akušeri kao uslov da se jedno krvarenje iz uterusa smatra menstrualnim zahtevaju da mu obavezno prethodi ovulacija. Uobičajilo se da se pojava prve menstruacije u pubertetu prema nemačkim autorima naziva „menarhe”, a da se prestanak menstrualnih krvarenja u klimakterij umu naziva menopauza. Interval između dveju uzastopnih menstruacija kod najvećeg broja žena iznosi 28 dana. Smatra se normalnim ako taj interval nije kraći od 21 niti duži od 35 dana. Menstrualno krvarenje obično traje od tri do pet dana, mada može biti i kraće i duže. Trajanje menstruacije kod jedne određene žene prilično je konstantno, bar za izvestan period njenog života. U toku menstruacije svaka žena prosečno izgubi 50 do 100 ml krvi. Rjeđe, menstrualno krvarenje može biti oskudnije, odnosno obilnije od te količine. Samo značajnija odstupanja u ritmu pojave menstruacija i u obilnosti ili oskudnosti mogu se smatrati nenormalnim. Nenormalno menstrualno krvarenje kod žena koje se adekvatno hrane ne utiče bitno na njihovo zdravstveno stanje, na krvnu sliku i nivo hemoglobina. Jedino obilnije menstruacije i koje duže traju mogu kod žena čija je ishrana nedovoljna da dovedu do hronične sekundarne anemije. Danas se smatra da je menstrualna krv tečna, ne zbog toga što se ne zgrušava, već zato Što podleže fibrinolitičkim fermentima koji rastvaraju već zgrušane koagulume. Po pravilu, menstrualna krvarenja su bezbolna, a samo retko mogu biti praćena slabijim ili jačim bolovima. U nastajanju menstruacije glavnu ulogu imaju hormonski odnosi, i to između estradiola i progesterona, a takode i odnosi između hormonskih zbivanja u prednjem režnju hipofize i jajnicima. Osim toga, u ovom procesu vrlo je važno učešće endometrijuma i njegovih krvnih sudova, a takode i enzimskih faktora. U svakom slučaju, osnovne momente u nastajanju menstruacije treba tražiti na relaciji: moždana kora, medumozak, prednji režanj hipofize, jajnici i endometrijum, ne umanjujući pri tome ni značaj drugih žlezda sa unutrašnjim lučenjem, prije svega tiroidne žlezde, nadbubrega i pankreasa.

DOBA POLNE ZRELOSTI
Generativno doba žene ili doba polne zrelosti i polne aktivnosti traje od puberteta do klimakterij uma. U to vrijeme žena je u punoj telesnoj, duševnoj i polnoj snazi. Ona je dostigla maksimalan telesni razvoj i postigla psihičku zrelost i ravnotežu. Sposobna je za oplođenje, nošenje trudnoće i porođaj. Polne žlezde, odnosno jajnici su u punoj aktivnosti. Menstruacioni ciklusi su redovni. Svakog meseca u jajniku sazreva po jedna jajna ćelija i između dve menstruacije iz prsnutog De Graf ovog folikula biva izbačena u duplju male karlice. Retki su anovulatomi ciklusi. Menstruacije kod zdrave žene izostaju samo za vrijeme trudnoće i laktacije. Računa se da u toku života žena može da ima 400 do 450 ovulacija. U jajnicima, osim sazrevanja jajnih ćelija, redovno se u toku ovarijalnog ciklusa luče ovarijalni hormoni estrogeni i progesteron. Između funkcije prednjeg režnja hipofize, jajnika, drugih endokrinih žlezda i uterusa uspostavljena je potpuna korelacija koja, između ostalog, obezbeduje redovno odvijanje menstrualnih ciklusa.
U vrijeme menstruacije žena je izložena izvjesnim tegobama i opasnosti da se lakše inficira nego inače. Tome posebno doprinosi i okolnost što je, dok traje menstrualno krvarenje, usled neutralizacije vaginalnog sadržaja i pretežne bazicnosti menstrualne krvi olakšano prodiranje i razvoj patogenih bakterija u unutrašnjim polnim organima žene. Infekcija je u to vrijeme olakšana i činjenicom daje veći dio sluzokože uterusa deskvamisan. Zbog toga u vrijeme menstrua.cije žena treba da sprovodi specijalne higijenske mere i da se čuva nazeba. Za vrijeme menstrualnog krvarenja ne smeju da se obavljaju polni odnosi niti su dozvoljena vaginalna ispiranja. Žena treba da se više puta na dan spolja zapire mlakom vodom i da menja uloške. Zbog sprečavanja oticanja menstrualne krvi, nisu preporučljivi intravaginalni ulošci. Mali je broj žena kod kojih menrstruacija protiče bez ikakvih smetnji. Kod mnogih žena ona je praćena izraženim bolovima u donjem delu trbuha i krstima, i to se stanje naziva dismenoreja.
KLIMAKTERIJUM
Klimakteriju.m je prelazno doba žene, odnosno vrijeme između generativne periode i senijuma. Ovaj životni period karakteriše gašenje ovarijalne funkcije žene i njene generativne sposobnosti. U našim uslovima klimakterijum se najčešće javlja između 45. i 50. godine života. U pojedinim slučajevima znaci klimakterij um a mogu da se jave znatno ranije ili čak veoma rano, a poznati su i redi slučajevi kod kojih ovo životno doba počinje tek posle 50. godine.
Mnogi lekari često klimakterijum nazivaju i menopauzom, što je netačno, jer je menopauza u stvari samo dio jednog mnogo šireg perioda koji počinje nekoliko godina prije prestanka periodičnih krvarenja i traje izvjesno vrijeme po prestanku menstruacije. Zapravo, menopauza je samo jedan od simptoma klimakterijuma. I to je jedan od simptoma koji se javlja medu prvima. Neki autori dele klimakterijum na doba prije menopauze i doba posle menopauze. Pri tom se ističe da u premenopauzi dominiraju znaci menstrualnih poremećaja, a u postmenopauzi dominiraju poremećaji iz sfere vegetativnog sistema. Pravi uzroci nastajanja klimakterijuma nisu poznati. Smatra se ipak da u tome osnovnu ulogu igraju procesi na žlezdama sa unutrašnjim lučenjem, koji nastaju kao posljedica starenja i istrošenosti celokupnog organizma. Svakako da u tome, naročito u vezi sa pojavama u generativnoj sferi, značajna uloga pripada jajniku. U toku pune polne aktivnosti sve više plemenitog ovarijalnog tkiva biva zaposednuto atretičnim folikulima i ožiljnim formacijama, nastalim atrofijom velikog broja žutih tela. Atrofična žuta tela poprimaju beličast izgled i nazivaju se corpora albikancija. Površina jajnika glatka u doba puberteta, sazrevanjem i oslobađanjem jajnih ćelija iz De Grafovih folikula postaje naborana i posuta mnogobrojnim ožiljcima. Sa starošću žene, jajnici postaju sve refrakterniji na podsticaje iz hipofize te je za njihovu funkciju potrebna sve veća količina gonadostimulina. Usled starenja, a svakako i iz drugih još nedovoljno poznatih razloga, jajnici, neposredno pred nastajanje klimakterijuma postaju nesposobni da odgovore na hormonske podsticaje iz hipofize. Zbog toga, u početku, javljaju se smetnje u sazrevanju folikula i nastajanju ovulacija, a samim tim sve su češći anovulacioni ciklusi. Pri tome krvarenja iz uterusa postaju neuredna, kako po vremenu javljanja, tako i po obilnosti i trajanju. Uskoro potpuno prestaje sazrevanje folikula, te ovulacije u potpunosti izostaju. Zbog toga nema stvaranja žutog tela niti lučenja progesterona.
Prednji režanj hipofize, da bi podstakao na rad jajnike, luči u to vrijeme povećane količine gonadotrofma, što delimično, za izvjesno kratko vrijeme, iscrpljuje iz jajnika i njihovu poslednju rezervnu snagu. U jajnicima ne prestaje na početku klimakterij uma sazrevanje folikula i stvaranje estradiola. Mnogi folikuii u to vrijeme sazrevaju do izvjesnog stepena, ali ne dolazi do ovulacije niti do stvaranja žutog tela. Sposobnost da žena zatrudni rapidno opada, da bi uskoro u stvari potpuno iščezla. No, s tim ne treba biti apsolutno siguran, jer se dešava, doduše veoma retko, da žena i u premenopauzi zatrudni. U folikulama se u to vrijeme još uvek luči prilična količina estradiola. Zbog toga, u toj takozvanoj hiperestrogenoj fazi klimakterij uma na materici nastaju promjene veoma slične onim koje se viđaju kod hemoragične metropatije. Kao posljedica produženog lučenja estrogena i nedostatka progesterona, javljaju se često disfunkcionalna krvarenja iz uterusa. Dotle redovne i po količini i trajanju uredne menstruacije postaju neredovne, češće ili rjeđe, oskudne su ili preterano obilne po količini, i traju kraće vrijeme ili su produžene. Javljaju se često klimakterične menometroragije. Ljekar treba da je oprezan i ukoliko takvo stanje potraje, treba da kod žene izvrši eksplorativnu kiretažu i materijal pošalje na histološki pregled, jer u to životno doba može da se javi rak tela uterusa i da se krije iza klimakteričnih tegoba i simptoma. Ova neuredna krvarenja traju kraće ili duže vrijeme, obično po nekoliko meseci do godinu dana, a nekad i duže, pa posle toga definitivno prestaju. Time ujedno nastupa i menopauza, a uporedo sa tim znatno se smanjuje lučenje estrogena u jajnicima. Njihova izlučena količina tako je niska da ne može više da utiče na razvoj endometrijuma niti da izaziva ciklične promjene na njemu. Ovo utoliko prije što u jajniku nema stvaranja
žutog tela niti produkcije progesterona. To je hipoestrogena faza klimakterijuma karakteristična za doba postmenopauze, u toku koje mogu da se jave organske, neurovegetativne i psihičke promjene. Žene često postaju gojazne. Naslage masti gomilaju se pretežno na bedrima, butinama i nogama. Prestankom funkcije jajnika pojačava se funkcija nadbubrega, pa se kao posljedica toga kod mladih žena javlja tendencija pojačane kosmatosti, naročito u predelu brade i brkova.
U to vrijeme, naročito dok je u hipofizi pojačano lučenje gonadostimulina, javljaju se znaci poremećaja u vegetativnoj sferi. Izvjesne žene osećaju tahikardiju, probode u predelu srca, mravinjanje pod kožom, povremene vrele talase koji im zapljuskuju lice, lako se znoje. Kod nekih može da se javi povišenje arterijskog krvnog pritiska, koji posle izvjesnog vremena spontano spada na nonnalu. Kod drugih, relativno malobrojnih, dolazi do trajno povišenog krvnog pritiska. Doskora su vegetativne smetnje u klimakterijumu objašnjavane uticajem gonadotropina na vegetativni sistem organizma žene. Sada, pak, postoji težnja da se to objasni nedostatkom estrogena i lošom adaptacijom organizma na nedostatak ovog hormona.
Mnoge žene se teško mire sa gašenjem ovarijalne funkcije. Postaju zabrinute, zamišljene i nesrećne. Sklone su lakom i bezrazložnom menjanju raspoloženja. Razdražljive su i često sklone plaču. Kod retkih mogu da se jave i prava depresivna stanja. Kod znatnog broja žena menopauza protiče neosetno sa slabo izraženim, gotovo nezapaženim simptomima. Rjeđe, neugodni simptomi klimakterijuma mogu biti tako naglašeni i neprijatni da je neophodno preduzeti izvjesno lečenje i ženama olakšati tegobe. Kod lakših slučajeva obično je dovoljno peroralno davanje sedativnih sredstava. U težim slučajevima može se pored sedativa davati vitamin E ili se čak mora sprovesti hormonsko lečenje. Neugodne manifestacije i simptomi, koji se javljaju u toku klimakterijuma kod velikog broja žena, uglavnom iz domena poremećaja vegetativnih funkcija, doskora su se pripisivale delovanju velikih količina gonadotropnih hormona koje u to vrijeme kompenzatomo luči prednji režanj hipofize. Prema novijim shvatanjima, međutim, oni su posljedica nedostatka estrogena, čije su količine u organizmu žene posle menopauze izvanredno male.
Zbog toga se, ako su tegobe znatnije izražene i ako u većoj meri remete psihičku i fizičku ravnotežu žena, i terapija usmerava u pravcu supstitucije hormona koji nedostaje, odnosno čija se produkcija u organizmu žene naglo smanjila, a samim tim i ka suzbijanju dejstva hormona prednjeg režnja hipofize, koji se u to vrijeme luči u vrlo velikim ko
ličinama. U tu svrhu daju se povremeno male doze estrogena koje nisu u stanju da izazovu znatnije promjene na endometrijumu, ali su ipak dovoljne da smanje neugodne simptome klimakterij uma i pomognu organizmu žene da se postepeno adaptirana novu hormonsku situaciju. Osim toga, estrogeni se mogu davati i u kombinaciji sa testosteronom.
U našoj zemlji proizvodi se kombinovani preparat Estrotest, koji se daje jednom sedmicno izvjesno vrijeme i sa kojim se postižu zadovoljavajući rezultati.[/lang_ba]