Opioidni analgetici

Opiodini analgetici obuhvataju dvije grupe lijekova:

• opijati – alkaloidi iz opijumskog maka (papaver somniferum) – morfij i kodein – te njihovi derivati, kao heroin itd.
• Različiti sintetski spojevi koji nemaju veze sa morfijem ali imaju slično kao morfin

Opioidni analgetici djeluju preko opioidnih receptora mi, kappa i delta koji se nalaze u različitim mjestima u CNS-u.

Ligandi za te opioidne receptore su različiti transmiteri endogenog analgetskog sistema (enkefalini, endorfini, dinorfini) koji se oslobađaju pri nekim podražajima koji nisu poptuno razotkriveni. Između ostalog smatra se da akupunktura dovodi do njihovog lučenja.

Ovi opiodini receptori i njihovi endogeni ligandi su pored uloge u modifikaciji bola takođe uključeni i u modifikaciju ponašanja odnosno svijesti (padanje u religijski trans)

Analgetski učinak morfina npr. pripisuje se aktivacijia supraspinalin mi receptora ili spinalnih kappa receptora ali je sve to nedovljno istraženo tako da možemo reći da opioidni analgetici jednostavno centralno modificiraju ili blokiraju osjećaj bola.

Farmakokinetika

Opioidni analgetici se dobro resorbuju iz git-a ali pri first-pass prolazu kroz jetru se žestoko razgrađuju tako da samo 25% dospije u sistemsku cirkulaciju. Zbog toga se preferira parenteralna primjena ili ponekad i rektalna gdje se djelomično jetra zaobilazi.

Veoma male modifikacije u molekuli morfina imaju veliki uticaj na prolaz lijeka u cns. Tako da morfin mnogo slabije od heroina ili kodeina prodire u cns.

Razgradnja se obavlja u jetri gdje imamo konjugaciju sa glukuronskom kiselinom. Najvećim dijelom se izlučuje u mokraći.

Heroin se u mozgu pretvara u morfin i njegovi se efekti pripisuju morfinu.

Farmakološki efekti

Analgezija – ne zna se kako nastaje ali se pretpostavlja da se radi o hiperpolarizaciji membrane. Modificira se osjećaj bola i gubi iako pacijent može lokalizirati bol.

Euforija – uklanjajući bol tamo gdje je postojala morfin izaziva osjeća euforije iako primjenjen zravim osobama izaziva često upravo suprotan efekat (uznemirenost nelagodu i strah)

Povraćanje – djelovanjem preko hemoreceptora u trigger zoni izaziva povraćanje. Narkomani opisuju da ovo povraćanje kod njih nema mučninu nego se uz njega javlja čak zadovoljstvo.

Depresija respiracije – izaziva depresiju respriacije uz povišenje CO2 u krvi jer su receptori onda na njega manje osjetljivi. CO2 ostaje jako vazodilatator cerebralnih krvnih žila što dovodi do povećanja intrakranijalnog pritiska i može kod povrede glave uzrokovati krvarenje i smrt – kontraindikacija

Depresija kašlja – morfin deprimira refleks kašlja ali se ne primjenjuje kao antitusik nego se primjenjuje kodein

Mioza – zbog stimulacije n.oculmotoriusa

Kardiovaskularni sistem – blaga hipotenzija (ortostatska) usljed vazodilatacije

Spastične kontrakcije crijeva segmentalne – smanjenje propulzivne kretnje i opstipacija

Spazam odijevog sfinktera – može uzrokovati žučne kolike

Pojačan tonus mokraćnog mjehura i sfinktera – bubrežne kolike i smetnje sa mokrenjem

Glavni simptomi trovanja

Koma, sužene zjenice(kad nastupi jaka hipoksija zjenice se šire) i depresija respiracije

Drugi opiodini analgetici

Agonisti

• kodein – slabije potentan kao analgetik – rjeđe ovisnost – antitusik
• heroin – potentniji analgetik – bolje prolazi KM barijeru
• metadon – sličan po potentnosti sa morfinom ali se više veže za plazmatske proteine – duže djelovanje
• meperidin – petidin – slabiji od morifna
• fentalnil mnogo jači od morfina ali i jači respiratorni depresivni efekat. U kombinaciji sa droperidolom korisiti se u neurolept anesteziji.

Agonisiti-Antagonisi

• Pentazocin(fortral®) – u manjim dozama djeluje slično morfinu a u većim disforija i halucinacije. Ako se daje ovisnicima o opijatima uzrokuje apstinencijalni sindrom.

Antagonisti

• Nalokson – čisti je opioidni antagonista svih receptora. Ako nisu prije njega upotrebljeni opijati nema efekta. Nakon iv odmah se primjećuje njegov utjecaj na respriaciju