Imunitet

Imunitet (od lat. immunitas – olobođen od službe, poreza) je medicinski pojam kojim se označava sposobnost organizma da se odupre i odbrani od infekcija, bolesti ili neke druge biološke ili hemijske opasnosti. Imunitet funkcioniše poput mehanizma čija je uloga uspostavljanje barijera protiv patogena (virusi, bakterije, parazita), kancerogenih ćelija, štetnih molekula i otrova (npr. zmijski). Sveukupni mehanizam odbrane organizma zovemo imuni sistem.

Imunitet dijelimo na stečeni i urođeni. Urođeni imunitet dijelimo opet na pasivni i aktivni.

Pasivni imunitet

Stiče se putem transfera antitijela ili aktiviranih T-ćelija ali nije dugog vijeka; ne traje duže od nekoliko mjeseci. Prirodnim putem ovaj imunitet se prenosi u trudnoći sa majke na fetus preko placente i preko majčinog mlijeka na novorođenče. Vještačkim putem se antitijela na određeni patogen ili toksin prenose iz jednog čovjeka (ili nekih životinja, npr. konja) u drugog. Pasivna imunizacija se primjenjuje kad postoji visok rizik od infekcije a organizam nema dovoljno vremena na raspolaganju da razvije odgovarajuću imunu reakciju.

Aktivni imunitet

Aktivni imunitet se stvara u organizmu putem antigena i traje mnogo duže, ponekad cijeli život. Aktivni imunitet je i aktivan i adaptivan. Napad patogena aktivira stvaranje određenih ćelija sa „memorijom“. Ponovna infekcija istim patogenom pokrenuće snažnu reakciju, brzu proizvodnju antitijela i neutralizaciju zaraze.

Funkcija imunog sistema je da štiti organizam od svih činilaca koji bi mogli narušiti naše zdravlje. Sa teško oštećenim imunim sistemom niko ne može da preživi uprkos terapiji najefikasnijim antibioticima.

Funkcija imunog sistema

Imuni sistem se aktivira svaki put kada se bilo koje strano tijelo ili organizam nađu u ljudskom tijelu. To su najčešće mokroorganizmi (bakterije, virusi, gljivice), kao i čestice zagađenja, ili toksini, a takve činioce nazivamo antigenima. Postoje milioni antigena koji među sobom mogu imati čak i neznatne razlike, a koje imuni sistem prepoznaje i protiv kojih započinje reakciju zvanu imuni odgovor. Veoma važan zadatak ovog sistema je da pamti strane materije i razlikuje ih od onih koje pripadaju ljudskom organizmu.

Od čega se sastoji imuni sistem?

Organi imunog sistema su: limfni čvorovi, slezina (smještena u gornjem lijevom dijelu stomaka), grudna žlijezda (timus), krajnici i adenoidi. Svi oni povezani su međusobno sistemom limfnih sudova kojima teče limfa – bezbojna tečnost u kojoj se nalaze limfociti (vrsta bijelih krvnih ćelija) koji imaju glavnu ulogu u imunom odgovoru organizma. Limfa ističe iz krvi u periferne limfne kapilare, koji je potom odvode do većih limfnih sudova i na kraju se veliki limfni sud ponovo uliva u venski sistem.

Limfni čvorovi

Na svom putu od limfnih kapilara do venske cirkulacije limfa prolazi kroz limfne čvorove koji djeluju kao filtri u kojima se neutrališu štetne materije. Limfni čvorovi su loptastog oblika i sastoje se od limfnog tkiva. Nalaze se na različitim mjestima u ljudskom tijelu: ispod pazuha, na preponama, u stomaku, grudnom košu, sa zadnje strane koljena, po vratu, leđima i ispod vilice.

Normalno su veličine zrna graška, ali se prilikom infekcije uvećaju. To se dešava uslijed nagomilavanja antitjela, a sa ciljem uništenja antigena. Do povećanja limfnih čvorova uvijek dolazi na mjestu ulaska antigena, pa na primer uvećani su limfni čvorovi na vratu u slučaju mononukleoze, ili na preponama u slučaju genitourinarnih infekcija. To znači da je imuni odgovor najjači na mjestu početka infekcije, a sa ciljem spriječavanja njenog daljeg širenja.

Timus

Nalazi se na zadnjoj strani grudne kosti. U ovoj žlijezdi se odvija proces sazrijevanja jedne vrste limfocita označenih kao T limfociti.

Slezina

Nalazi se sa gornje lijeve strane stomaka, odmah ispod dijafragme. Ima ulogu sličnu kao i limfni čvorovi, s tim što se u njoj odvija i razgradnja crvenih krvnih zrnaca na kraju njihovog životnog vijeka.

Krajnici i adenoidi

Nepčani krajnici se nalaze simetrično pri dnu nepca, a sa obje strane ždrijela dok su adenoidi organi sačinjeni od limfnog tkiva smješteni u gornjem dijelu ždrela. Nepčani krajnici, adenoidi i jezični krajnici koji se nalaze kod korena jezika zajedno čine tzv. limfni prsten, zadužen za odbranu gornjih disajnih puteva i digestivnog trakta. Njihov zadatak je da zadržavaju mikroorganizme i druge štetne čestice na samom ulasku u organizam, kao i pokretanje imunog odgovora u smislu lučenja antitjela. Ova funkcija je aktivna samo u prvim godinama života.

Limfociti

Najvažniju ulogu u održavanju ljudskog zdravlja igraju upravo limfociti. To je jedna vrsta bijelih krvnih zrnaca. Razlikujemo dvije vrste limfocita, a to su T i B limfociti. Svaka od njih ima svoj zadatak. T limfociti imaju ulogu da prepoznaju i razlikuju strane materije od onih koje pripadaju organizmu i da ih unište, dok B limfociti regulišu stvaranje antitjela.

Sinteza limfocita započinje u koštanoj srži od ćelija prethodnica koje kasnije sazrjevaju u T limfocite u timusu dok se sazrjevanje B limfocita završava u koštanoj srži. Zreli T i B limfociti potom prelaze u krv, a iz krvi u periferne limfne organe poput limfnih čvorova, slezine i ostalih. U krvi i limfnim organima oni su uvijek prisutni i spremni da reaguju na bilo koji strani antigen.

Vrste imunog odgovora

Postoje dvije vrste imuniteta, a to su urođeni i stečeni imunitet.

Urođeni imunitet sastoji se od niza nespecifičnih mehanizama odbrane, a aktivni su i prije izlaganja nekom antigenu. Pod urođenim imunitetom podrazumjeva se na primjer kisela PH vrijednost vaginalne sluznice kako bi se sprečio razvoj patogenih mikroorganizama u tom području, ili resice cilijarnih ćelija bronhijalne sluzokože koje zadržavaju štetne čestice i potiskuju ih van organizma. Ova vrsta imuniteta prisutna je od rođenja i predstavlja prvu liniju odbrane. Djeluje neposredno u roku 96 sati, i nema imuno »pamćenje«.

Stečeni ili specifični imunitet se razvija postepeno nakon rođenja, a podrazumjeva da za svaki antigen postoji specifičan imuni odgovor. Visoko je efikasan, ima imuno »pamćenje« što znači da ima sposobnost da pamti svaki prethodni kontakt sa određenim antigenom, odnosno da prepoznaje stranu materiju čak i mnogo godina nakon prvog kontakta, te da pokrene imuni odgovor sa ciljem da je uništi. Ima duže vrijeme reakcije, od 96 sati pa naviše. Limfociti i antitjela sastavni su dio stečenog imuniteta. Imuni odgovor može biti humoralni (usmjeren protiv bakterija) i ćelijski (protiv virusa, malignih tumora).

Humoralni imuni odgovor

Zasniva se na stvaranju specifičnih antitjela protiv određenog antigena. Antitjela su supstance koje se još nazivaju i imunoglobulini a luče ih B limfociti. Nakon prodora antigena u organizam i njegovog prepoznavanja, B limfociti se pretvaraju u plazma ćelije koje luče antitjela protiv jednog ili više antigena koji su prouzrokovali imunu reakciju. U organizmu postoji pet vrsta antitjela tj. imunoglobulina (Ig) i to: A, G, M, E i D. Međusobno se razlikuju po hemijskom sastavu i strukturi.

IgM i IgD nalaze se na ćelijskoj membrani limfocita i predstavljaju receptore za antigene. Zahvaljujući njima dolazi do prepoznavanja antigena. Tada dolazi do diferencijacije B limfocita u plazma ćelije koje luče specifična antitjela. Dolazi do vezivanja antitjela za strani antigen, što prouzrokuje njegovu precipitaciju, inaktivaciju (u slučaju virusa), lizu (eritrocita), fagocitozu (bakterija).

Kod imune osobe koja je već jedanput bila u dodiru sa određenim antigenom, u krvi ostaju tzv. limfociti B memorije koji se prilikom ponovnog prodora istog antigena u organizam aktiviraju tako što se brzo razmnožavaju i pretvaraju u plazma ćelije koje luče velike količine specifičnih antitjela. To je razlog zašto se od nekih bolesti kao što su boginje, zauške i sl. oboli samo jedanput. Limfociti B memorije i antitjela imaju sposobnost da zaustave razmnožavanje uzročnika bolesti čim uđe u organizam, tj. prije razvoja simptoma bolesti.

Ćelijski imuni odgovor

Glavnu ulogu imaju T limfociti. Ćelijski imuni odgovor se odvija tako što T limfociti dolaze u direktan kontakt sa antigenom, čak i bez lučenja antitjela od strane B limfocita. Ćelijski imuni odgovor značajan je kod virusnih i gljivičnih infekcija, kod malignih tumora, transplantacije organa. T limfociti ne stvaraju antitjela, već luče supstancije koje se nazivaju citokini. Ti molekuli djeluju kao posrednici između ćelija i uništavaju oštećene ćelije, ili podstiču druge ćelije imunog sistema na imuni odgovor.

T limfociti su zaduženi za prepoznavanje stranih antigena u organizmu. Na njihovoj površini nalaze se receptori, po strukturi slični onima na B limfocitima, ali ne i identični. Ti receptori još u fazi embrionalnog razvoja stiču sposobnost prepoznavanja onoga što ne pripada organizmu kao i prepoznavanja izmjenjenih ćelija samog organizma. Na svim ćelijama u našem tjelu nalaze se histokompatibilni antigeni, pa i na samim limfocitima. Ako dođe do promjene tih antigena što se dešava najčešće nakon virusne infekcije, ili pojave malignih ćelija, ili ako se u organizmu nađu ćelije sa drugačijim antigenom (kao kod transplantacije), T limfociti se aktiviraju i uništavaju takve ćelije, dok one zdrave bivaju pošteđene.

Autoimune bolesti nastaju onda kada imuni sistem izgubi sposobnost imunog pamćenja i počne ćelije sopstvenog organizma da prepoznaje kao strane i da ih napada i uništava.

Imunološka kompromitovanost je termin koji označava smanjenu sposobnost organizma, tj. imunog sistema da pruži adekvatan odgovor na invaziju patogenih mikroorganizama i drugih štetnih materija. Najčešće se javlja kod osoba koje duže boluju od nekih hroničnih bolesti, ili zaraženih virusom HIV-a.