Poremećaj acido-bazne ravnoteže

Poremećaji A—B ravnoteže nastaju ili zbog poremećaja metabolizma, kada ih nazivamo metabolička acidoza ili al-kaloza, ili zbog poremećaja plućne funkcije, kada ih nazivamo respiratorna acidoza ili alkaloza. U određenim gra­nicama se respiratorni poremećaji mo­gu kompenzovati metabolički (bubrezi utiču na pufersku komponentu HCOj), a metabolički poremećaji — respirator-no (pluća mijenjaju pufersku kompo­nentu CO2). U tim slučajevima govori­mo o kompenzovanim acidozama ili al-kalozama. Kod svakog bolesnika sa po­remećajem A—B ravnoteže moramo u prvom redu tragati za osnovnom bole­šću, odnosno, za uzrokom poremećaja, a zatim utvrditi stepen poremećaja.

Metabolički poremećaji A-B ravnoteže

Metabolička acidoza nastaje zbog primarne retencije H⁺ jona (pH is­pod 7,36) ili gubitka alkalija (HC0₃ is­pod 20 mmol/L u serumu). Moguća je respiratorna kompenzacija hiperventi-lacijom (pad PaC0₂). Metabolička aci­doza se javlja kod bolesti koje daju, kao otpadak, veće koncentracije vođo-nikovih jona (dijabolična acidoza, gla­dovanje, povišena temperatura, hiper-tireoidizam i dr.), kod egzogenih trova­nja (salicilati, metilni alkohol itd.), kod smanjenog izlučivanja jona vodonika i kiselina (ABI, HBI, renalna tubularna acidoza), laktacidoze, povećanog unosa vodonikovog jona i gubitka alkalija (G-I trakt, inhibitori karbonhidraze itd.). Acidoza sama po sebi stimu-liše centar za disanje. Prvo se di­sanje produbljuje, a zatim i ubrza­va (acidotično Kussmaulovo disanje). Zbog vazodilatacije koža postaje top­la i crvena, dijastolni RR pada i jav­lja se tahikardija. Pojavljuju se letar­gija, dezorijentiranost i stupor. Pad pH prati porast koncentracije kalija u se­rumu. Hronična acidoza izaziva hiper-glikemiju rezistentnu na terapiju inzu­linom. Kod hronične metaboličke aci-doze dolazi do mobilizacije kalcija iz kostiju, osteomalacije i nefrokalcinoze.

Metabolička acidoza postoji kada je pH ispod 7,36, standardni bikarbonat ispod 20 mmol/L, a PaCOj manji od 5,3 kPa (respiratorna kompenzacija). Ako je metabolička acidoza uzrokovana rc-nalno, onda su hloridi u serumu pove­ćani a izlučivanje H⁺ jona u mokraći smanjeno. U liječenju akutnog oblika moramo prvenstveno odstraniti uzrok. Kod pH manjeg od 7,2 i standardnog bikarbonata ispod 15 mmol/L dajemo odmah korekciju sa izotonim NaHCOi (»Natrii hvdrogencarbonatis infundibi-le« infuz. otopina 500 ml) ili molarnim rastvorom (8,4%) koji dodajemo dru­gim infuzijama. Izotoni rastvor dajemo oko 250 ml/sat, a molarni  do 50 ml/sat. Kod hronične metaboličke acidoze da­jemo peroralno   natrijev bikarbonat, ali ga pacijenti loše podnose. Od kori­sti je Shohlov rastvor (Ac. citrici 140,0, Natrii citrici 98,0 Aq. destil. ad 1 000). Rastvor sadrži u jednom mililitru 1 mmol citrata i 1 mmol Na, pa se mo­že lako dozirati. Uobičajena je doza 3—4 puta dnevno po 10—20 ml. Kod hronične acidoze izazvane poremećaji­ma proksimalnih tubula nastaju najve ći gubici bikarbonata, pa se nadokna­da mora vršiti i sa količinom do 10 mmol/kg/dan HCOj ekvivalenata. Komplikacije terapije alkalijama mogu biti edem pluća (preopterećenje natri­jem), hipokalijemija i tetanija zbog prebrze korekcije acidoze. Može se ja­viti i jatrogena metabolička alkaloza.

Metabolička alkaloza na­staje rjeđe od acidoze jer je kapacitet bubrega za izlučivanje HCOi 3—4 puta veći od onog za H\ Primarni poreme­ćaj je gubitak fiksnih kiselina ili uno­šenje alkalija. Moguća je kompenzacija respiratornom hipoventilacijom (pad parcijalnog pritiska C0₂). Metabolička alkaloza se javlja kod pretjeranog uno­šenja alkalija (antacidi, masivne trans­fuzije citratne krvi), gubitak H⁺, volu­mena i kalija iz gastrointestinalnog trakta (povraćanje, proljevi, sukcije), gubitak kalija (saliuretici, kortikostero-idi), hiperfunkcija nadbubrega, smanje­na eliminacija bikarbonata. O metabo­ličkoj alkalozi govorimo kada je pH iz­nad 7,44 standardni bikarbonat iznad 26 mmol/L, a parcijalni pritisak C0₂ iz­nad 5,3 kPa. Uz to ide pad hlorida. U liječenju moramo prije svega ukloniti uzrok. Kod lakših slučajeva dajemo fi­ziološku otopinu NaCl koja reguliše i volemiju. Kod težih se daju peroralno kalijev hlorid, amonijev hlorid i sintet­ske kiseline arginin-HCI i lizin-HCl.

Respiratorni poremećaji acido-bazne ravnoteže

Respiratorna acidoza. Pri­marni poremećaj je retencija C0₂ (par­cijalni pritisak Ć6₂ iznad 5,8 kPa) i po­rast jona H* (pH manji od 7,36). Do određene granice  moguća je kompen­zacija pojačanom resorpcijom HCOj u bubrezima. Uzroci, dijagnostika i lije­čenje su opisani u Pulmologiji.

Respiratorna alkalo-za. Pri­marni poremećaj je hiperventilacija sa padom parcijalnog pritiska C0₂ i po­rastom pH iznad 7,45. Moguća je dje-limična kompenzacija pojačanim izlu­čivanjem HCO3 u bubrezima, pojača­nom reapsorpcijom hlorida, uz smanje­no izlučivanje jona H* u bubrezima. U-zrok su povišena temperatura, tireoto-ksikoza, delirijum tremens, psihogena hiperventilacija, gram-negativna sepsa, jatrogena hiperventilacija, relativna i apsolutna hipoksemija i neke cerebral­ne bolesti. Bolesnici sa ovim poremeća­jem se žale na strah, vrtoglavicu, disp-neju, grčeve, smetnje vida, a javljaju se i parestezije i kolaps. U liječenju treba bolesnika smiriti i dati mu da u diše, iz kese, ranije izdahnuti vazduh. Primarni uzrok treba ukloniti. Korisne su vježbe disanja i psihoterapija. Far makoterapija se koristi samo izuzetno.

Laktacidoza

Laktacidoza nastaje zbog hipoksije tkiva (šok, teške respiratorne i kardijalne insuficijencije) ili zbog niza dru­gih razloga (dijabetes, teške intoksika­cije alkoholom). Karakteri.šc se pora­stom serumskog laktata i piruvata. Po­remećaj je rijedak i daje letalitet i do 90°/o. Moramo prvenstveno ukloniti uz­rok, a uz to, dajemo natrijev bikarbo nat radi korekcije acidoze u vidu ras­tvora natrii iiydroencarbonalis infundibile 3% u dozi od 7 ml/kg tjelesne mase.